กระทู้เมื่อเร็วๆ นี้

- ร.๑ เสด็จสวรรคต -

ทรงสมโภชพระแก้วมรกต
เสมือนหมดภาระที่ทรงหวัง
ประชวรด้วยพระชราอ่อนพลัง
ลาเวียงวังประเทศประชาสวรรคต

เมื่อวันวานได้นำความในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์มาให้อ่านกัน ถึงตอนที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทำบำเพ็ญพระราชกุศลยิ่งใหญ่ นอกจากจัดพยุหนาวากระบวนแห่ผ้าพระกฐินรอบพระนครไปทอดถวายในพระอารามหลวงแล้ว ทรงจัดให้มีเทศน์มหาชาติ แผ่พระราชกุศลให้พระบรมวงศานุวงศ์จัดกัณฑ์เทศน์กระจาดใหญ่ตามกำลัง ในกัณฑ์เทศน์นั้นพระสนมเอกนาม “คุณเสือ” ได้ไถ่ลูกทาสชายให้เป็นไท ไว้ผมจุกแล้วนำมาแต่งตัวสะอาดสะอ้าน จัดเข้าในกัณฑ์เทศน์ถวายพระเทศน์ประจำกัณฑ์ด้วย วันนี้มาดูความในพระราชพงศาวดารฉบับเดิมในตอนสุดท้ายของรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกกันต่อครับ

“ในรัชกาลที่ ๑ เริ่มตั้งกรุง และราชวงศ์ใหม่ย่อมต้องมีค่าใช้จ่ายมากมาย จำต้องหาผลประโยชน์จากภาษีอากรทุกทางมาใช้จ่าย ผลประโยชน์ที่ได้มานั้นคือ อากรสุรา อากรบ่อนเบี้ย อากรขนอนตลาด ค่าน้ำเก็บตามเครื่องมือ อากรสมพัดสร อากรสวน ส่วนค่าทำนานั้นเก็บเป็นหางข้าว นอกนั้นก็เก็บของส่วยสินค้าต่าง ๆ เงินจากภาษีอากรดังกล่าวนั้นได้ปีละไม่มากนัก ผลประโยชน์ที่ได้มากในครั้งนั้นได้จากการค้าสำเภา มีสำเภาเป็นรูปเรือตั้วกั๋งอย่างจีนหน้าราหู ศีรษะเขียวบ้าง แดงบ้าง ปากกว้าง ๕ วา ถึง ๗ วา มีทั้งของหลวงและของเจ้านายข้าราชการพ่อค้าเป็นอันมาก เรือเหล่านี้ต่อในกรุงเทพฯ บ้าง ตามหัวเมืองบ้าง บรรทุกสินค้าต่าง ๆ ออกไปขายที่เมืองจีนทุก ๆ ปี บางลำก็ขายแต่สินค้า บางทีก็ขายทั้งสินค้าและเรือด้วยกัน ได้กำไรในการค้าสำเภาเป็นอันมาก เงินตราในรัชกาลที่ ๑ เป็นเงินพดด้วงอย่างเดิมแต่แรกใช้ ตีตรารูปจักรดวง ๑ รูปกรีดวง ๑ เมื่อภายหลังบรมราชาภิเษกครั้งหลังโปรดให้เปลี่ยนตรารูปกรีเป็นตรารูปบัวผัน ส่วนตราจักรนั้นให้คงไว้ตามเดิม

วัดที่ได้ทรงปฏิสังขรณ์ ในด้านศาสนวัตถุทางพระพุทธศาสนานั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสร้างวัด คือวัดพระศรีรัตนศาสดาราม วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดสระเกศราชวรวิหาร และทรงปฏิสังขรณ์พระอารามอื่น ๆ อีกหลายพระอาราม เช่น

วัดเลียบ ซึ่งเดิมพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเทพหริรักษ์ได้ทรงปฏิสังขรณ์ไว้เพียงพระอุโบสถ และกุฎีสงฆ์ ได้ทรงปฏิสังขรณ์ต่อมาจนสำเร็จบริบูรณ์ แล้วพระราชทานนามเปลี่ยนเป็นว่า วัดราชบุรณะ ๑
วัดบางหว้าใหญ่ ทรงปฏิสังขรณ์แล้ว พระราชทานนามเปลี่ยนเป็นว่า วัดระฆัง ให้เหมือนวัดระฆังครั้งกรุงเก่า ๑
วัดศาลาสี่หน้า ในคลองบางจาก ซึ่งโปรดให้เชิญพระประธานมาเป็นพระประธานวัดพระเชตุพนฯนั้น ทรงปฏิสังขรณ์แล้วพระราชทานนามเปลี่ยนใหม่เป็นว่า วัดคูหาสวรรค์ ๑
วัดพลับ ในคลองบางกอกใหญ่ ๑ วัดทองคลองบางกอกน้อย ๑ วัดสมอราย ๑ วัดแจ้ง ๑ วัดท้ายตลาด ๑ วัดคอกกระบือ ๑ วัดสุวรรณที่กรุงเก่ า ซึ่งเป็นวัดเดิมของสมเด็จพระชนกาธิบดี ก็ทรงปฏิสังขรณ์ด้วย

พระราชานุกิจตั้งแต่ดำรงสิริราชสมบัติมา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีพระอิริยาบทในพระราชานุกิจโดยปกติ กล่าวคือ

เวลาเช้าเสด็จทรงบาตรแล้วเสด็จออกท้องพระโรงถวายภัตตาหารเลี้ยงพระสงฆ์ฉันเวร พระสงฆ์กลับแล้วทรงฟังรายงานชาวพระคลังมหาสมบัติกราบบังคมทูลการจ่ายเงินพระคลัง แล้วเสด็จขึ้นพระแท่นที่ออกขุนนาง พระราชวงศานุวงศ์และตำรวจเฝ้าก่อน ในเวลานี้ข้าราชการมีจางวางและเจ้ากรมปลัดกรมตำรวจเป็นต้น ที่ได้ว่าความรับสั่ง นำรายงานการคดีขึ้นกราบบังคมทูล ทรงพระราชวินิจฉัยด้วยอรรถคดีของราษฎรตามสมควร แล้วจึงให้เบิกข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนกรมอื่นเข้าเฝ้า ทรงประภาษด้วยราชการแผ่นดินในเวลาเช้าแต่เล็กน้อย แล้วเสด็จขึ้นเสวยพระกระยาหาร แล้วเสด็จออกข้างใน ข้าราชการฝ่ายในเฝ้า ทรงประภาษด้วยราชการภายในพระบรมมหาราชวังพอสมควรแล้วเสด็จขึ้นในที่

เวลาค่ำเสวยพระกระยาหารแล้วเสด็จออกท้องพระโรง ทรงสดับพระธรรมเทศนากัณฑ์ ๑ แล้วทรงฟังรายงานชาวพระคลังในซ้ายคลังในขวา และคลังวิเศษกราบบังคมทูลรายจ่ายของพระคลัง และรายงานมหาดเล็กกราบบังคมทูลพระอาการประชวรของพระราชวงศานุวงศ์ หรืออาการป่วยของข้าราชการผู้ใหญ่ บรรดาที่ได้โปรดให้มีรายงานอาการกราบบังคมทูลนั้น ถ้ามีการก่อสร้างซึ่งโปรดให้มหาดเล็กตรวจ ก็รายงานกราบบังคมทูลในเวลานั้นด้วย เมื่อหมดรายงานแล้วจึงเสด็จขึ้นพระแท่นที่ออกขุนนาง เบิกข้าราชการฝ่ายทหารพลเรือนเข้าเฝ้าพร้อมกัน มหาดไทย กลาโหม กรมท่า นำใบบอกราชการหัวเมืองกราบบังคมทูล และทรงพระราชวินิจฉัยด้วยราชการแผ่นดินจนเวลาประมาณยามเศษ ๔ ทุ่มจึงเสด็จขึ้น ถ้าคราวปรึกษาการทัพศึกหรือเวลามีราชการสำคัญก็เสด็จขึ้นถึง ๗ ทุ่ม ๘ ทุ่ม

ทรงปฏิบัติพระราชานุกิจดังนี้เสมอมา จนพระชราลง มีพระโรคชราเบียดเบียน ไม่สามารถจะเสด็จออกท้องพระโรงได้ จึงเสด็จลงมาประทับอยู่ในพระที่นั่งหลัง ๑๑ ห้อง ซึ่งมีนามภายหลังว่า พระที่นั่งไพศาลทักษิณ ครั้นเวลาเช้า ๆ โปรดให้ข้าราชการเข้าเฝ้าที่ชาลาข้างท้องพระโรงด้านตะวันตก ทรงพระอุตสาหะเสด็จออกขุนนางที่พระบัญชรพระที่นั่งไพศาลทักษิณมิได้ขาด

จุลศักราช ๑๑๗๑ ปีมะเส็ง เอกศก พุทธศักราช ๒๔๕๒ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชศรัทธาโปรดให้มีการสมโภชพระแก้วมรกตอีกครั้งหนึ่ง ตั้งสวดพระพุทธมนต์ตั้งแต่ วันศุกร์ แรม ๗ ค่ำ เดือน ๖ ไปจนถึง วันแรม ๙ ค่ำ เดือน ๖ อาราธนาพระสงฆ์ทั้งในกรุงนอกกรุงและหัวเมืองสวดวันละ ๒,๐๐๐ รูป ทั้ง ๓ วัน สำรับเลี้ยงพระสงฆ์ของหลวง ๑,๐๐๐ รูป เป็นของพระราชวงศานุวงศ์ข้าราชการ ๑,๐๐๐ รูป แบ่งเลี้ยงวันละ ๖๖๗ รูป ฉัน ๓ วัน ครบพระสงฆ์ ๒,๐๐๐ รูป

เวลาเพลเลี้ยงพระสงฆ์ทำดอกไม้เพลิงด้วย ๑๐๐ รูป ทั้ง ๓ วัน พระราชทานเงินผู้ที่ทำสำรับเลี้ยงพระสงฆ์สำรับละบาท แล้วมีพระธรรมเทศนาในพระอุโบสถ บอกอานิสงส์วันละกัณฑ์ ๑ วันแรม ๑๐ ค่ำ เดือน ๖ เวลาบ่ายตั้งบายศรีแก้ว บายศรีเงิน บายศรีทอง ในพระอุโบสถ เครื่องบายศรีมีกระทงดอกไม้ เวียนเทียนวันหนึ่ง แล้วตั้งบูชาไว้

เวลาค่ำมีหนัง มีดอกไม้เพลิง สมโภชเป็นคำรบ ๗ คืน มีละครผู้หญิงข้างในที่โรงละครใหญ่ และการเล่นต่าง ๆ สมโภชเวลากลางวันพร้อมกันตั้งแต่วันแรม ๑๑ ค่ำ เดือน ๖ จนถึงวันขึ้น ๒ ค่ำ เดือน ๗ เป็นคำรบ ๗ วัน มีต้นกัลปพฤกษ์วันละ ๖ ต้น รุ่งขึ้นวันขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๗ เวลาเช้าตั้งบายศรีแก้ว บายศรีเงิน บายศรีทอง ในพระอุโบสถ เครื่องบายศรีของกระยาบวชตามอย่างแบบธรรมเนียมบายศรี เวียนเทียนอีกครั้งหนึ่ง

การครั้งนี้โปรดให้ตั้งโรงฉ้อทาน ที่หน้าวัดมหาธาตุ เจ้าครอกใหญ่อัครชายาของกรมพระราชวังหลัง ตั้งโรง ๑ ที่ท่าพระ
พระเจ้าน้องยาเธอซึ่งปรากฏพระนามในภายหลังว่า กรมหลวงนรินทรเทวี กับกรมหมื่นนรินทรพิทักษ์ ตั้งโรง ๑ ที่โรงรองาน
พระยาศรีธรรมาธิราช ตั้งโรง ๑ ที่สะพานช้างโรงสี
เจ้าพระยามหาเสนาตั้งโรง ๑ ที่สะพานตรงวังหน้า
พระยาธรรมาตั้งโรง ๑ ที่หอกลอง
เจ้าพระยาพระคลัง ตั้งโรง ๑ รวมเป็น ๖ โรงด้วยกัน

ท่านข้างในทำโรงน้ำยาโรง ๑ เลี้ยงพระสงฆ์สามเณร ข้าทูลละอองธุลีพระบาท และราษฎรชายหญิง ตั้งแต่วันเสาร์ แรม ๘ ค่ำ เดือน ๖ เวลาเช้าไปจนถึง ขึ้น ๒ ค่ำ เดือน ๗ ครบ ๑๐ วันเวลาบ่ายจึงเลิก”

* ท่านผู้อ่านครับ งานสมโภชพระแก้วมรกตครั้งหลังนี้ยิ่งใหญ่มากทีเดียว การตั้งโรงฉ้อทาน คือ โรงทาน ๖ โรง (ฉ้อ= ๖) ดูเหมือนจะเป็นประเพณีของงานสมโภชใหญ่ ๆ ทุกงาน เพื่อให้คนที่ไปร่วมงานนั้นได้บริโภคอาหารหวานคาวกันอย่างอิ่มหนำ โดยไม่ต้องไปซื้อหาที่ไหนไปรับประทานกัน ประเพณีตั้งโรงทานนี้แม้ในปัจจุบันก็ยังคงมีอยู่บ้างนะครับ งานสมโภชพระแก้วมรกตครั้งนี้ และงานสมโภชพระนครที่แล้วมา ได้เห็นความสนุกสานอย่างหนึ่งคือ การเล่นดอกไม้เพลิง และผู้ที่ทำดอกไม้เพลิงนั้นคือพระภิกษุสงฆ์ ซึ่งถูกนิมนต์ให้มาร่วมกันทำดอกไม้เพลิงจำนวนมากถึง ๑๐๐ องค์ทีเดียว แสดงว่าดอกไม้เพลิง หรือ พลุ ตะไล ไฟพะเนียง ดอกไม้เพลิงต่าง ๆ นั้น มีพระภิกษุสงฆ์เป็นผู้ทำชำนิชำนาญ หรือเชี่ยวชาญ ทำได้ดีกว่าฆราวาสนะครับ

ในการบำเพ็ญพระราชกุศลสมโภชพระแก้วมรกตครั้งนี้ เป็นงานสุดท้ายของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก เพราะหลังจากเสร็จงานนี้แล้วไม่นานักพระองค์ก็เสด็จสวรรคต ดังความในพระราชพงศาวดารได้บันทึกไว้ว่าดังนี้

“ตั้งแต่ฉลองวัดพระศรีรัตนศาสดารามแล้ว ก็ทรงพระประชวรพระโรคชรา พระอาการทรุดลงโดยลำดับ จึงทรงมอบสิริราชสมบัติแก่สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชกรมพระราชวังบวรสถานมงคลแล้ว ครั้น ณ วันพฤหัสบดี เดือน ๙ แรม ๑๓ ค่ำ ปีมะเส็ง เอกศก จุลศักราช ๑๑๗๑ ปี เวลา ๓ ยาม ๗ บาท ก็เสด็จสวรรคตในพระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระชนมายุ ๗๔ พรรษา เสด็จดำรงอยู่ในราชสมบัติ ได้ ๒๘ ปี”

*พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก รัชกาลที่ ๑ กรุงรัตนโกสินทร์เสด็จสวรรคตแล้ว แต่เรื่องราวในประวัติศาสตร์ชาติไทยสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ยังไม่จบนะครับ พรุ่งนี้จะนำความในพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๑ ซึ่งสรุปเรื่องตอนท้ายมาแสดงต่อ และเมื่อจบพระราชพงศาวดารรัชการที่ ๑ แล้วก็ยังมีพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๒ มาแสดงต่อไปอีกยืดยาวทีเดียว พรุ่งนี้มาพบกันนะครับ.

(................ มีต่อพรุ่งนี้ ................)

เต็ม อภินันท์
ณ อาศรมลายสือไท เมืองสุโขทัย
๒๖ กรกฎาคม ๒๕๖๒
ขอขอบคุณเจ้าของภาพที่นำมาประกอบนี้ในเน็ต

1 คำประพันธ์ แยกตามประเภท / กลอน ร้อยกรองหลากลีลา / Re: ..ขอบาทเดียว.. เมื่อ: วันนี้ เวลา 07:47:11 AM
เริ่มโดย บ้านกลอนน้อย - กระทู้ล่าสุด โดย กร กรวิชญ์
เส้นเล็กเปื่อยชามใหญ่ยกมาพลัน หมูแบ่งปันน้ำใจจ่ายเงินเลี้ยง

6 คำประพันธ์ แยกตามประเภท / กลอน ร้อยกรองหลากลีลา / Re: ..ขอบาทเดียว.. เมื่อ: เมื่อวานนี้ เวลา 10:16:26 PM
เริ่มโดย บ้านกลอนน้อย - กระทู้ล่าสุด โดย Black Sword
ว่าเอวคดนั่งพักสักประเดี๋ยว สั่งก๋วยเตี๋ยวเนื้อโคโก้เลยนั่น

7 คำประพันธ์ แยกตามประเภท / โคลง-กาพย์-ฉันท์-ร่าย-ลิลิต / Re: มิ่งไม้เมืองแม่ เมื่อ: เมื่อวานนี้ เวลา 09:14:23 PM
เริ่มโดย เนิน จำราย - กระทู้ล่าสุด โดย เนิน จำราย
กลอนตลาด แก้วเจ้าจอม แก้วเจ้าจอมพะยอมในใครกล้าข้อง ประดับผ่องแจกันเหนือบรรจถรณ์ เกาะพระแกลแลถ้วนชวนอาวรณ์ มวลหมู่ภมรบินผ่านพบพานพัก หวังเกี่ยวก้อยร้อยรัดสัมผัสกลิ่น บังอาจหมิ่นพันธุ์ยูงผู้สูงศักดิ์ ดั่งอาชาผวาสุดหยุดชะงัก เพราะติดคักข้องขัดสะบัดอาน ตาแค่แต่แลจ้องใจผ่องแผ้ว ได้เห็นแก้วงามโก้ที่รโหฐาน ตระหนักชมผสมสุขทุกวันวาร กรรมบันดาลพรหมลิขิตชีวิตแล้ว เนิน จำราย

8 คำประพันธ์ แยกตามประเภท / กลอน ร้อยกรองหลากลีลา / Re: ..ขอบาทเดียว.. เมื่อ: เมื่อวานนี้ เวลา 08:56:27 AM
เริ่มโดย บ้านกลอนน้อย - กระทู้ล่าสุด โดย ปิ่นมุก
วิ่งทั้งวันเอวคดจนหมดแรง โคเหมือนแกล้งไม่หยุดดุจคู่กัน