- สุมุขีฉันท์ ๑๑ -
สุมุขีฉันท์ ๑๑ (สุ-มุ-ขี-ฉัน) เป็นฉันท์ที่ตำราฉันทศาสตร์ได้ให้อัตถะไว้ว่า กล่าวด้วยสำเนียงอันไพเราะในเบื้องต้น
๑.) รูปแบบของสุมุขีฉันท์ ๑๑
หนึ่งบท จะมี ๒ บาท
แต่ละบาทแบ่งเป็น ๒ วรรค
วรรคหน้ามี ๕ พยางค์ วรรคหลังมี ๖ พยางค์
(รวมเป็น ๑๑ พยางค์ในหนึ่งบาท)
๒.) ลักษณะบังคับ ครุ –ลหุ (ดูผังด้านบนประกอบ)
ครุ-ลหุ แต่ละบาทจะมีลักษณะเหมือนกันทุกบาท คือ
ลหุ-ลหุ-ครุ-ลหุ-ครุ .............. ลหุ-ครุ-ลหุ-ครุ
โดยแต่ละบาทจะแบ่งจังหวะการอ่านเป็น ๓ - ๒ .......... ๓ - ๓ เหมือนกันทุกบาท
๓.) ลักษณะการส่งสัมผัส (ดูผังด้านบนประกอบ)
- สัมผัสภายในบท -
คำสุดท้ายของวรรคแรก เชื่อมสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒
คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓
- สัมผัสระหว่างบท -
หากแต่งมากกว่า ๑ บท
คำสุดท้ายของบทก่อนหน้า ส่งสัมผัสไปที่คำสุดท้ายในวรรคที่ ๒ ของบทต่อไป
- ตัวอย่างคำประพันธ์ -
- สุมุขีฉันท์ ๑๑ -
๐ พจิว่า "เอ๊ะ! เฮ! วิชเม/ษุประหาร
ตนุใจ/จะราน เพราะสลัก/จิตะรอน
๐ ระอุร้อนคุลน ผิวะตนมิลุกรณ์
กละแนบสมร สตรินี้ฤดิตรม
๐ ตนุควรจะมี ชิวะนี้มิเหมาะสม
ชิวะสืบระบม จะสถิตจิระไง?"
๐ นริแพศยา พจิว่า "คติไข
ธจะต้องแนะใจ ณ สวามิอนงค์
๐ กลนำถวาย ก็จะคลายอุระบง
ผิวะทรัพย์ธปลง คุณะเกื้อสิประทาน"
๐ ยุพตุงคพล ตริยุบลนริงาน
กลปรึกษะการณ์ จะกระทำสิเหมาะหมาย?"
๐ นริแพศยา พจิว่า "ก็อุบาย
เพราะ ธ ว่าถวาย ดุจะสัจจะวจี
๐ ผิวะข่มเพราะพาล พลการจะมิดี
มิสฤษดิศรี ธแนะเปลี่ยนพิธิกล
๐ ดุจะดั่งอุบาย คชะพลายปะทะดล
กละจอกนุสน- ธิเลาะล่อจระจัล
๐ ปะทะหล่มและพลาย สิก็วายชิวะพลัน
เพราะสุนัขชรัณ และระดมตะกละกิน"
............. ฯลฯ .............
(นาครีคำฉันท์ : หลวงบุณยมานพพาณิชย์)
- สุมุขีฉันท์ ๑๑ -
๐ ชนะพาละเพ่ง ทุสะเลงบรชน
พจะโทษอนน ต อเนกปริยาย
๐ ธิรชนมิเพ่ง บมิเลงทุสะหมาย
พจนาภิปราย ครหาบรชน
๐ นรฐีติมั่น ณ พระธรรม์ก็จะขวน
อนุกูลสกล ชนะได้สุขะศานติ์
............. ฯลฯ .............
(ธรรมานุสสรณ์ : อุบลวรรณ)
- สุมุขีฉันท์ ๑๑ -
(ต้นแบบ ซึ่งแปลงจากคัมภีร์วุตโตทัย โดยกรมพระปรมานุชิตชิโนรส)
๐ กละหนึ่งก็กล่าว บรพักตร์ครหา
วจะเนกะนา นุประการะอนันต์
๐ บมิสุทธะจิตต์ สุจริตะนิรัน
ดรด้วยอธรรม์ ทุจริตะวิจล
๐ ทุฐเลศะลา มกะทารุณะผล
จตุเภทะกล ก็ประกอบกุฏะวา
๐ จกะพาละชาติ และนิราสสุภา-
ษิตะสัตยา ธิกะคุณบมี
๐ มิตรนี้และนาม อนุปิยภณี
คณะเนืองกวี วระเว้นมิสมา
๐ คมะเป็นสหาย จะมลายศุขะอา
ดุรวัฒนา ยศะศักดิฤยล
๐ บทฉันทปรา- กฏะนามนฤมล
สุมุขีนิพน ธวิทูรทฤษฏี ๚ะ ๛
(ฉันทศาสตร์ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส (จารึกวัดพระเชตุพนฯ))
(จารึกไว้อยู่ทิศใต้ ณ เสาพระระเบียงพระอุโบสถชั้นใน ต้นที่ ๑๒ นับจากพระพระวิหารพระปัญจวคีย์ - พระวิหารพระนาคปรก)
** หมายเหตุ : ในชั้นต้นนั้น ฉันท์ประเภท ๔ วรรค ที่มีลักษณะอย่างกาพย์นั้น ไม่ได้มีบังคับสัมผัสเชื่อมระหว่างวรรคหน้าและวรรคหลัง มีเพียงสัมผัสส่งระหว่างบาท (วรรค ๒ และวรรค ๓) และระหว่างบทเท่านั้น แต่กวีนิยมใส่เพิ่มเพื่อความไพเราะ หากอ่านในวรรณคดีหรือวรรณกรรมต่าง ๆ จะพบลักษณะนี้อยู่ ถือเป็นเรื่องปกติธรรมดา อย่าเพิ่งประมาทว่าผู้ประพันธ์นั้นผิดพลั้งแต่ประการใด เช่น
สุมุขีฉันท์ ๑๑
๐ ธนะสาระเปลือง ฤสวัสดิวิบุล
บมิรางจะสุน- ทระถาวระผล
๐ กละหนึ่งก็ยอ ยศะเกียรติถกล
อภิพักตรดล วรวัฒนะธิบาย
(ฉันทศาสตร์ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)
บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
- Black Sword -
(หมู มยุรธุชบูรพา)
•
กลับสู่หน้า สารบัญ ฉันท์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท คลิก