(ต่อหน้า ๓/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

    ๔๖.อินทรีย์มีสอง.........วิปากธรรมครอง.......เกิดผลกรรมหนา
"โทมนัสสินทรีย์".....กับชี้"อนัญญาฯ".....เข้าถึงมรรคพา.....ลุ"โสดาบัน"

    ๔๗.ด้วย"โทมนัสสินทรีย์".......................ลุภวชี้ประกอบ"อยาก"ครัน
พร้อมทิฎฐิไม่ยึดพลัน................................ตะจะอุบัติอุปาทานแล

    ๔๘.อินทรีย์สามมาก......มีตัณหา,อยาก......และทิฏฐิแล้
ไม่ยึด,ไม่เป็น.....เด่นอุปาฯแน่.....คือ"สัทธินฯ"แท้....."สมาธินฯ,เพียร"

    ๔๙.ด้วย"โทมนัสสินทรีย์".......................ลุภวชี้กิเลสเศร้าเวียน
อารมณ์กิเลสที่เถียร..................................ประลุอุบัติซิทุกข์ทางใจ

    ๕๐.โทมนัสสินทรีย์........มิ"วิตก"ชี้........และ"วิจาร"ไซร้
"อุเปกขินฯ"ครอง.....มีสองอย่างไว.....บ้างก็จะไร้.....ไม่มีใดเลย

    ๕๑.ด้วย"โสมนัสสินทรีย์"........................เจาะประลุ"ปีติ"ตะไร้"สุข"เอ่ย
พร้อมไร้อุเบกขาเผย..................................จะภณะปีติมียากหนา

    ๕๒.โทมนัสสินทรีย์......ต้องประหาณชี้......ด้วยมรรคโสดาฯ
บ้างต้องฆ่าผลัก.....ด้วยมรรคบนหนา....."สกิทาฯ,อนาคาฯ.....และอรหัตต์ฯแล

    ๕๓.ด้วย"โทมนัสสินฯ"ดล.........................ลุปฏิสนธิเกิด,ตายแน่
อินทรีย์"อนัญญาฯ"แท้.................................เจาะภวเหตุลุนิพพานเผย

    ๕๔.แน่"อัญญินทรีย์".....เป็นเหตุถึงชี้.....นิพพานได้เอย
บ้างไม่เป็นเหตุ.....พิเศษสามเอ่ย.....ทั้งเกิด,ตายเลย.....หรือนิพพานแล

    ๕๕.อินทรีย์สิสองมีชิด..............................ประลุปริตตะอารมณ์แน่
มีอยู่สิน้อยเกิดแท้........................................ก็ระยะสั้นเลาะสุขฯ,ทุกฯหนา

    ๕๖.โทมนัสสินทรีย์.......ธรรมชั้นต่ำชี้.......อกุศลธรรมคว้า
เช่นโลภ,โกรธ,หลง.....พะวงชั่วช้า......เดือดร้อนตนล้า......โลกนี้,หน้าทอน

    ๕๗.อินทรีย์"อนัญญาฯ"...........................ประลุสภาวะชอบ,ผลป้อน
แม้"โทมนัสสินฯ"จร.....................................เจาะภวผิดและผลมีสอง

    ๕๘.อินทรีย์สี่หนา.......ไม่กล่าวชี้ว่า......."มรรคเป็นเหตุ"ครอง
"มรรคเป็นอารมณ์".....หรือชม"ใหญ่"ตรอง.....ทุกฯ,สุขินฯส่อง.....โทมนัส,อัญญาฯ

    ๕๙.อินทรีย์สิเจ็ด,อารมณ์.........................เจาะนิรชมและรับรู้หนา
"อิตถินฯ",ทวารในห้า...................................และ"ปุริสินฯ"แสดงเพศชาย

    ๖๐.อินทรีย์สี่ยล.......มีอารมณ์ตน......."ในและนอกกาย"
คือ"สุขินทรีย์".....ชี้"ทุกขินฯ"หน่าย......"โสมนัสสินฯ"กราย......"อุเปกขินฯ"ไว

    ๖๑.อินทรีย์สิแปดอารมณ์........................ตริเสาะระดม ณ ภายนอก-ใน
ไม่อาจจะกล่าวธรรมได้...............................ลุภวมีซินอก-ในเลย

    ๖๒.เช่นมนินทรีย์......"ชีวิตินฯ"คลี่......"อุเปกขินฯ"เผย
สัทธินฯ,สตินฯหนา....."สมาธินฯ"เอ่ย....."วิริยินฯเชย"......"ปัญญินทรีย์"แล

    ๖๓.อินทรีย์สิสี่เหตุเกิด.............................เลาะภวเลิศกระทำผลแน่
"ปัญญินฯ,สตินทรีย์"แท้...............................เหมาะ"วิริยินฯสมาธินฯ"ใส

    ๖๔.อินทรีย์ยี่สิบ-.......สอง,ปัจจัยยิบ.......ปัจจัย,ปรุงไว
อินทรีย์เจ็ดเน้น.....เป็นรูปชัดไข.....ตา,หู..กายไซร้......"ปุริฯ,อิตถินฯ"เอย

    ๖๕.ด้วย"ชีวิตินทรีย์"ชี้.............................เจาะภวมีซิรูปกายเอ่ย
ไร้รูปก็มีอยู่เผย...........................................เพราะภณะขานสิเป็น"นาม"แล

    ๖๖.อินทรีย์สามปะ......เป็นโลกุตตระ.......ธรรมเหนือโลกแฉ
"อนัญญาตัญฯ"......"อัญญินทรีย์"แล้......"อัญญาตาฯ"แน่......อรหัตต์ฯเอย

    ๖๗.อินทรีย์สิยี่สิบสอง..............................หทยะครองเจาะรู้ได้เอ่ย
บางดวงฤดีนั้นเผย.......................................มิประลุรู้ซิอย่างใดนา

    ๖๘.อินทรีย์ยี่สิบ-.........สองไม่เป็นลิบ.......อาสวะหนา
กิเลสสะสม.....หมักหมมใจจ้า.....เหตุ"อยากได้"มา......อยากในภพแล

(ต่อหน้า ๒/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

    ๒๓.หมวดแปด"มนินทรีย์"เกลื่อน...............ก็จะเสมือนซิหมวดเจ็ดกราย
ต่างที่ลุกายวิญญ์ฯฉาย.................................เจาะภว"ทุกขะ"กับ"สุข"แล

    ๒๔.มนินทรีย์หมวดละ.....เก้าเหมือนเจ็ดปะ.....ต่างกันที่แน่
มโนวิญญาณธาตุ.....แจงยาตรสามแล้....."กุศล,กลาง"แท้....."อกุศล"นา

    ๒๕.หมวดสิบมนินทรีย์ฉาย........................ก็จะคะคล้ายกะหมวดเก้าหนา
ต่างที่ลุกายวิญญ์ฯกล้า.................................เจาะตติ"ทุกขะ,สุข"พึงเป็น

    ๒๖."อิตถินทรีย์"แจง.......ความเป็นใหญ่แจ้ง.......เป็น"เพศหญิง"เด่น
"ปุริสินทรีย์".....ใหญ่ชี้"ชาย"เห็น......"ชีวิตินฯ"เน้น......ชีพดำรงไกล

    ๒๗.มี"ชีวิตินทรีย์"สอง...............................ทุติยะครองมิมีรูป,ไร้
มีรูปจะเป็นเช่นใด.........................................ก็วปุที่เจริญเติบล้ำ

    ๒๘.อชีวตินทรีย์.......ไม่เป็นรูปชี้.......สิ่งเป็นนามธรรม
เช่นจิต,เวท์นา.....สัญญาความจำ.....วิญญาณรู้นำ.....หรือของเหลวเอย

    ๒๙.สำราญ"สุขินทรีย์"ลัก-.........................ษณะประจักษ์กะสุขกายเอ่ย
ด้วยถูกกระทบกายเผย.................................ลุมหึมาเจาะเรื่องสุขเลอ

    ๓๐."ทุกขินทรีย์"นาม.......ไม่สำราญตาม.......ด้วยทุกข์กายเอ่อ
"โสมนัสสินฯไซร้.....สุขใจเพลินเจอ......ด้วย"เจโตฯ"เปรอ......สัมผัสด้วยใจ

    ๓๑.สุขใจเพราะ"เจโตฯ"หนา.......................ประลุสมาธิใจสุขใส
ไม่ต้องทวารห้าไซร้........................................ซิทะลุ"ตา,จมูก,หู..กาย"

    ๓๒."โทมนัสสินฯ"ไซร้......ไม่สำราญใจ......เกิดทุกข์ใจกราย
เกิดอารมณ์พาน.....จิตคลานทุกข์ปราย.....เจโตฯทุกข์ฉาย......ไม่สบายใจ

    ๓๓.เป็นกลาง"อุเปกขินทรีย์"........................เจาะอนะชี้มิใช่สุขไซร้
หรือทุกข์หทัยเกิดได้......................................ลุศยะเฉยซิอารมณ์

    ๓๔."สัทธินทรีย์"ชี้.......ความศรัทธาคลี่.......ปลงใจใดสม
ความเลื่อมใสจริง.....ฐานยิ่งระดม.....พลังจิตคม......ลุสิ่งต้องการ

    ๓๕.ปรารภฤดีเพียรสิ้น................................ลุ"วิริยินฯ"ซิเป็นใหญ่ขาน
มุ่งมั่นมิทอดทิ้งงาน.........................................หทยะมีพลังความดี

    ๓๖."สตินทรีย์"หนา......สติระลึกกล้า.......สติพละรี่
ไม่มีลืมหลง......ความทรงจำปรี่......หวนระลึกคลี่......สติชอบเอย

    ๓๗.จิตคง"สมาธินทรีย์"...............................เจาะธุวะชี้มิซัดส่ายเลย
กำลังสมาธิ์ยิ่งเผย..........................................ลุมหึมามิฟุ้งซ่าน

    ๓๘."ปัญญินทรีย์"นำ.........ความเลือกเฟ้นธรรม.......รู้ชัดแจ้งชาญ
ไม่หลงงมงาย.....คิดหมายถูกกราน.....หยั่งรู้ธรรมฉาน......ปัญญาใหญ่แล

    ๓๙.ตั้งใจ"อนัญาตัญฯ"...............................เจาะธุวะมั่นจะรู้แน่
ธรรมที่มิเคยรู้แท้...........................................ตะมิลุหวังกระทำแจ้งคง

    ๔๐."อัญญินทรีย์"แกล้ว.......บรรลุธรรมแล้ว.......ทำให้ยิ่งยง
เลือกเฟ้นธรรมปะ.....ธัมมะโพชฌงค์ฯ......โสดาฯประสงค์......ถึงอรหัตต์แล

    ๔๑.ชัดแจ้งสิ"อัญญาฯ"พลัน........................ลุอรหันต์เจาะเป็นใหญ่แล้
ถึงธรรมอร์หัตต์ผลแน่....................................ลุนิรวาณกิเลสรานผอง

    ๔๒."ปัญหาปุจฉ์กะ"......ตอบ"อินทรีย์"คละ......รวมยี่สิบสอง
"อนัญญ์ตัญฯ"ชู.....มุ่งรู้สัจจ์ตรอง.....ถึงมรรคผลถ่อง......เป็นกุศลเอย

    ๔๓.อินทรีย์ประกอบ"สุข,ทุกข์"....................และภวะรุกเจาะ"กลาง"มีเผย
ชีพ"ชีวิตินทรีย์"เอ่ย........................................ก็เลาะผนวกกะสุข,ทุกข์,กลาง

    ๔๔."อัญญินทรีย์"ชี้.......ตรัสรู้มรรคคลี่.......เป็น"วิบาก"พลาง
ได้ลุอรหัตต์ฯ.....ชัดเหตุกระจ่าง.....ปัญญาสว่าง......เกิดผลนิพพาน

    ๔๕.อินทรีย์สิสามผลหนา.............................ประลุวิปากธรรมก่อกราน
"ทุกขินฯ,สุขินทรีย์"ผ่าน..................................และนิรวาณเพราะ"อัญญาตาฯ"

อภิธรรมปิฎก : ๑๒.วิภังค์ : อินทริยวิภังค์ (แจกอินทรีย์ ๒๒)

พิบูลรัชนีฉันท์ ๑๔/กาพย์ทัณฑิกา

    ๑.ขอน้อม"พระโคดม"ครัน.........................พระอรหันต์พระสัมมาฯเจ้า
ผู้ตรัสรู้เองเพรา............................................และนยสอนมนุษย์,เทวา

    ๒.อินทรีย์,ธรรมชาติ.....ทำกิจใหญ่ยาตร......หน้าที่ตนหนา
ยี่สิบสองนี้.....อินทรีย์สัตว์นา.....รู้อารมณ์มา.....ทำกิจสมบูรณ์

    ๓.แจกแจง"อภิธรรมฯ"ฉาย........................เจาะอธิบายกะอินทรีย์พูน
"สุตตันตภาฯ"เว้นสูญ....................................ตะภณะ"ปุจฉ์กฯ"ตอบถ้อยเอย

    ๔.อินทรีย์แตกชัด........แต่การสัมผัส.........ทวารรู้เผย
ชีวิต,รู้สึก.....คิดนึกสุขเอ่ย......พลังจิตเชย......โลกุตตระแล

    ๕.แรกเอ่ยก็ม"จักขุนทรีย์"..........................เจาะอติชี้ซิตาเห็นแน่
หู,โสตะ"โสตินฯ"แท้.......................................ลุมหิมาเพราะหูยินเสียง

    ๖."ฆานินทรีย์"ชาญ.......จมูกเป็นใหญ่ด้าน.......ดมกลิ่นเผดียง
"ลิ้น,ชิวหินทรีย์".....ใหญ่ชี้ชิมเคียง.....รสชาติเลิศเกรียง.....หรือเลวกว่านา

    ๗.เป็นใหญ่เซาะ"กายินทรีย์".......................ลุพหุคลี่ทวารกายกล้า
จิตใจ"มนินทรีย์"หนา.....................................ลุมหึมาริรู้อารมณ์

    ๘."มนินทรีย์"หมวด.......ละหนึ่งมีรวด.......สัมปยุตบ่ม
ร่วมอินทรีย์หก.....ปรกสัมผัสคม......ตา,หู,จมูก..ชม......รู้อารมณ์เอย

    ๙.หมวดสองมนินทรีย์ชี้.......................ลุภวะที่เจาะ"มีเหตุ"เอ่ย
ผลจากกุศลยิ่งเผย........................................และมหะ"อัพยาฯ"เป็นกลาง

    ๑๐.มนินทรีย์"ไร้เหตุ"......"วิบาก"พิเศษ......"อัพยากฤต"วาง
ผลกรรมที่เน้น.....ชี้เป็นกลางพลาง.....ไม่เกี่ยวข้องขวาง......การทำบุญใด

    ๑๑.มีสามมนินทรีย์ดล................................ปะ"อกุศล,กุศล"มีใส
เป็น"อัพยากฤต"ไซร้......................................เจาะนิรสองซิชั่ว,ดีเอย

    ๑๒.มนินทรีย์หมวดละ.......สี่ก็มีปะ......."กามาวะฯ"เอ่ย
ผู้อยู่กามภพ.....สบ"รูปาฯ"เกย.....อยู่"รูปภพ"เชย......พรหมมีรูปแล

    ๑๓.ผู้อยู่"อรูปาฯ"สม...................................ก็ภวพรหมซิไร้รูปแน่
"ไกลวัฏฏะทุกข์"ผู้แท้.....................................พระอรหันต์มิมีภพเผย

    ๑๔.มนินทรีย์หมวดละ......ห้าก็มีปะ......."สุขินทรีย์"เชย
กายเป็นสุขชิน......"ทุกขินทรีย์"เกย......กายเกิดทุกข์เผย......ไม่มีสำราญ

    ๑๕.มี"โสมนัสสินทรีย์".................................สุขะฤดีมโนเบิกบาน
มี"โทมนัสสินฯ"ผลาญ.....................................ทุขะหทัยมิมีสุขใจ

    ๑๖."อุเปกขินทรีย์".........เวทนาชี้.......สุขและทุกข์ไร้
ไม่มีเกิดกราย.....ทั้งกายและใจ.....สภาพธรรมไซร้......เป็นกลางกลางนา

    ๑๗.หมวดหกมนินทรีย์ชิน.............................ก็ลุฉวิญญะทั้งหกพา
รับรู้อะรมณ์ผ่านอา-.........................................ยตนะหกจมูก,ตา,หู..

    ๑๘."จักขุวิญญาณ".......รู้รูปเห็นกราน.......รู้ทางตากรู
"โสตวิญญ์ฯ"ชิน.....ได้ยินเสียงพรู......"ฆานวิญญ์"อยู่......รู้กลิ่นด้วยดม

    ๑๙.รู้รสเพราะ"ชิวหาวิญญ์ฯ"........................เจาะรสะกินซิลิ้มลองสม
"กายวิญญ์ฯ"สิรู้อารมณ์...................................แตะปะทะกายเสาะร้อน,เย็น,หนาว

    ๒๐."มโนวิญญาณ"......ธรรมารมณ์พาน......รู้อารมณ์กล่าว
เกิดเพราะรู้ตาม.....ธรรม,นามธรรมพราว.....หกวิญญาณสาว......ภายใน-นอกกาย

    ๒๑.หมวดเจ็ดมนินทรีย์เตือน.......................ก็ดุจะเหมือนกะหกต่างเผย
ที่ตัวมโนกลับกลาย........................................หทยะเรียก"มโนธาตุ"แล

    ๒๒."มโนวิญญาณธาตุ".......รู้ทางใจยาตร.......เกิดหกทวารแน่
ตา,หู..กาย,ใจ.....ไซร้"มโนธาตุ"แล.....รู้แค่ห้าแฉ......ตา,หู,จมูก..กาย

 


ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม โดย คนเรียนไพร

รอวันนั้น

     เรื่องจำเจ ซ้ำซาก มากมายยิ่ง
หลากหลายสิ่ง มากอย่าง นานนักหนา
สร้างความทุกข์ เดือดร้อน ทั่วอาณา
ทุกชีวา ร้าวราน ผลาญกายใจ
     อุทกภัย แห้งแล้ง แสนสาหัส
อัตคัด ผืนพนา พาขานไข
คุณภาพ อากาศ ปราศไป
ประชาไทย ขื่นขม ตรมอุรา
     เหล่าอริ ราชศัตรู เข้าจู่โจม
พือกระโหม สงคราม ทรามหนักหนา
ทั้งเพลิงนอก ไฟใน ผลาญชีวา
รอเวลา สิ้นชาติ ขาดแผ่นดิน
     สิ่งแวดล้อม สังคม เศรษฐกิจ
ทั้งชีวิต พึ่งพา ดั่งทรัพย์สิน
ต้องตระหนัก พัฒนา แหล่งทำกิน
ทุกชีวิน จึงอยู่รอด อย่างปลอดภัย

คนเรียนไพร
๑๓ พฤศจิกายน ๒๕๖๘