ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม โดย คนเรียนไพร

ปลง

     ได้เวลา ปลงใจ ในชีวิต
ด้วยใกล้ชิด อาเพศ เหตุอาสัญ
ทั้งโรคภัย ไข้เจ็บ เหมือนลงทัณฑ์
ทุกชีวัน ล้วนเป็นไป ตามชะตา
     เคยทำบาป สร้างกรรม ในชีวิต
บุญลิขิต ขีดไว้ วาสนา
เมื่อหมดสิ้น ผลบุญ สั่งสมมา
ถึงเวลา จำพราก จากนิรันดร์
     คนข้างหลัง คือห่วง แต่ปางก่อน
ใจร้าวรอน แม้จากไกล ให้โศกศัลย์
ด้วยเพราะรัก ห่วงใย ในชีวัน
จำจากกัน แต่ครั้ง วันสิ้นบุญ
     ทั้งโรคร้าย เภทภัย อุบัติเหตุ
ไร้ขอบเขต มรรคา พาเวียนหมุน
หากหลุดพ้น เวียนว่าย ใจการุณย์
เลิกว้าวุ่น วัฏจักร หนักอุรา

คนเรียนไพร
๒๘ พฤศจิกายน ๒๕๖๘

(ต่อหน้า ๑๘/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

(๓) ตอนที่ ๓ อัญญมัญญจตุกกะ
(๓.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๓.๒) แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี (๓.๓) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๓.๔) แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๓.๕) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
~กัมมชรูป = รูปที่เกิดจากกรรม
(๓.๖) แม้เพราะนามรูปเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๓.๗) เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี
~ อายตนะที่ ๖ = มนายตนะ, มโน
(๓.๘) แม้เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
~ ธรรมารมณ์ = สี่งที่รู้ได้ด้วยใจ
(๓.๙) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๓.๑๐) แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๓.๑๑) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๓.๑๒) แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๓.๑๓) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๓.๑๔) แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๓.๑๕) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี (๓.๑๖) แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๓.๑๗) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๓.๑๘) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๓.๑๙) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
(๔) ตอนที่ ๔ อัญญมัญญจตุกกะ
(๔.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๔.๒) แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี (๔.๓) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๔.๔) แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๔.๕) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี (๔.๖) แม้เพราะนามรูปเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๔.๗ ) เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
~ สฬายตนะ = สิ่งที่ทำหน้าที่เชื่อมต่อกันหกช่องทางสฬายตนะ, อายตนะ ๖ เป็นสภาพธรรม ซึ่งประชุมกัน เพื่อรู้ในอารมณ์ ที่เกิดขึ้นจากทวารทั้ง ๖ อายตนะภายใน ๖ คือ (จักขายตนะ, โสตายตนะ, ฆานายตนะ, ชิวหายตนะ  กายายตนะ, และมนายตนะ)
~ อายตนะภายนอก ๖ = รูปายตนะ, สัททายตนะ, คันธายตนะ, รสายตนะ, โผฏฐัพพายตนะ, ธัมมายตนะ
(๔.๑๐) แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๔.๘) แม้เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี (๔.๙) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
~ อายตนะ ที่ ๖ = มนายตนะ คือมโน
(๔.๑๐) แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๔.๑๑) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๔.๑๒) แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๔.๑๓) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๔.๑๔) แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๔.๑๕) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี (๔.๑๖) แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๔.๑๗) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๔.๑๘) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๔.๑๙) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
อัญญมัญญจตุกกะ จบ
อภิธรรมมาติกา = คือ แม่บท เป็นส่วนที่ ๓ ของพระไตรปิฎก ซึ่งกล่าวถึงคำสอนทางพระพุทธศาสนาในระดับที่สูงและลึกซึ้งขึ้น
นัย ๘ มีสังขารมูลกนัย = คือ การอธิบายธรรมะโดยมองจาก "สังขาร" ซึ่งหมายถึงสิ่งทั้งหลายที่เกิดจากการปรุงแต่งของเหตุปัจจัย
การพิจารณา ด้วยสังขารมูลกนัยจะทำให้เห็นว่าสรรพสิ่งล้วนไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และไม่ใช่ตัวตนที่แท้จริง (อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา)
(๑) เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๒) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๓) เพราะนามเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๔) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๕) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๖) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๗) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๘) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี ฯลฯ (๙) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๑๐) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๑๑) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี (๑๒) เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๑๓) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๑๔) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๑๕) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๑๖) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี (๑๗) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๑๘) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๑๙) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
มาติกา จบแล.

(ต่อหน้า ๑๗/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

(๓) ตอนที่ ๓ สัมปยุตตจตุกกะ
(๓.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี (๓.๒) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี (๓.๓) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปและนามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี (๓.๔) เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ ที่สัมปยุตด้วยนามรูปจึงมี (๓.๕) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยอายตนะที่ ๖ จึงมี (๓.๖) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี (๓.๗) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี (๓.๘) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี (๓.๙) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๓.๑๐) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๓.๑๑) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
(๔) ตอนที่ ๔ สัมปยุตตจตุกกะ
(๔.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี (๔.๒) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี (๔.๓) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปและนามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี (๔.๔) เพราะนามรูปเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ และอายตนะที่ ๖ ที่สัมปยุตด้วยนามจึงมี (๔.๕) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยอายตนะที่ ๖ จึงมี (๔.๖) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี (๔.๗) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี (๔.๘) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี (๔.๙) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๔.๑๐) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๔.๑๑) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
สัมปยุตตจตุกกะ จบ
อัญญมัญญจตุกกะ = สภาพธรรมที่ต่างอาศัยพึ่งพิงซึ่งกันและกัน จึงจะเกิดขึ้นและตั้งอยู่ได้
อวิชชามูลกนัย
(๑) ตอนที่ ๑ อัญญมัญญจตุกกะ
(๑.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๑.๒) แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี (๑.๓) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๑.๔) แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๑.๕) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี (๑.๖) แม้เพราะนามเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
~ นามขันธ์สี่ = เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และ วิญญาณขันธ์
(๑.๗) เพราะนามเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๑.๘) แม้เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย นามจึงมี (๑.๙) เพราะอายตนะที่ ๖ เป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๑.๑๐) แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย อายตนะที่ ๖ จึงมี (๑.๑๑) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๑.๑๒) แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๑.๑๓) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๑.๑๔) แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๑.๑๕) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี (๑.๑๖)แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๑.๑๗) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๑.๑๘) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๑.๑๙) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้
(๒) ตอนที่ ๒ อัญญมัญญจตุกะ
(๒.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๒.๒) แม้เพราะสังขารเป็นปัจจัย อวิชชาจึงมี (๒.๓) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๒.๔) แม้เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย สังขารจึงมี (๒.๕) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามจึงมี
~ นาม หมายถึง นามขันธ์สี่ ได้แก่ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และ วิญญาณขันธ์
(๒.๖) แม้เพราะนามเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี (๒.๗) เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๒.๘) แม้เพราะผัสสะเป็นปัจจัย นามจึงมี (๒.๙) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๒.๑๐) แม้เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี (๒.๑๑) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๒.๑๒) แม้เพราะตัณหาเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี (๒.๑๓) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานจึงมี (๒.๑๔) แม้เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี (๒.๑๕) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๒.๑๖) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๒.๑๗) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้

(ต่อหน้า ๑๖/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

(๒) ตอนที่ ๒ สัมปยุตตจตุกกะ
(๒.๑) เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารที่สัมปยุตด้วยอวิชชาจึงมี (๒.๒) เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณที่สัมปยุตด้วยสังขารจึงมี (๒.๓) เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามที่สัมปยุตด้วยวิญญาณจึงมี (๒.๔) เพราะนามเป็นปัจจัย ผัสสะที่สัมปยุตด้วยนามจึงมี (๒.๕) เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาที่สัมปยุตด้วยผัสสะจึงมี (๒.๖) เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาที่สัมปยุตด้วยเวทนาจึงมี (๒.๗) เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปาทานที่สัมปยุตด้วยตัณหาจึงมี (๒.๘) เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี (๒.๙) เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี (๒.๑๐) เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
~ ธัมมัฏฐิตตา = ความตั้งอยู่แห่งธรรมดา
~ ธัมมนิยามตา = ความเป็นกฏตายตัวแห่งธรรมดา
~ อิทัปปัจจยตา = ความที่เมื่อสิ่งนี้สิ่งนี้เป็นปัจจัย สิ่งสิ่งนี้สิ่งนี้จึงเกิดขึ้น
กองทุกข์ทั้งมวลนี้มีการเกิดขึ้นด้วยอาการอย่างนี้