(ต่อหน้า ๘/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์


(๔) อุปาทินนติกวิสัชนา
(๔.๑) อินทรีย์ ๙ ~ กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือและเป็นอารมณ์ของอุปาทาน (๔.๒)โทมนัสสินทรีย์ ~ กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน (๔.๓) อินทรีย์ ๓ ~ กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน ได้แก่ สัทธินอินทรีย์, สมาธินทรีย์ และ วิริยินทรีย์ (๔.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือและเป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี
(๕) สังกิลิฏฐติกวิสัชนา = คำตอบด้านกิเลส
(๕.๑) อินทรีย์ ๙ ~ กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองแต่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๕.๒)โทมนัสสินทรีย์ ~ กิเลสทำให้เศร้าหมองและเป็นอารมณ์ของกิเลส (๕.๓) อินทรีย์ ๓ ~ กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมอง และไม่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๕.๔) อินทรีย์ ๓ ~ ที่กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองแต่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี (๕.๕) อินทรีย์ ๖ ~ ที่กิเลสทำให้เศร้าหมองและเป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองแต่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานยินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, มนินทรีย์
(๖) สวิตักกติกวิสัชนา
(๖.๑) อินทรีย์ ๙ ~ ไม่มีทั้งวิตกและวิจาร (๖.๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ มีทั้งวิตกและวิจาร (๖.๓) อุเปกขินทรีย์ ~ ที่มีทั้งวิตกและวิจารก็มี; ที่ไม่มีทั้งวิตกและวิจารก็มี (๖.๔) อินทรีย์ ๑๑ ~ ที่มีทั้งวิตกและวิจารก็มี; ที่ไม่มีวิตกมีเพียงวิจารก็มี; ที่ไม่มีทั้งวิตกและวิจารก็มี
(๗) ปีติติกวิสัชนา
(๗.๑) อินทรีย์ ๑๑ ~ กล่าวไม่ได้ว่า สหรคตด้วยปีติ; สหรคตด้วยสุข; หรือสหรคตด้วยอุเบกขา ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานยินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, มนินทรีย์, สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โสมนัสสินทรีย์ และ โทมนัสสินทรีย์ (๗.๒) โสมนัสสินทรีย์ ~ ที่สหรคตด้วยปีติแต่ไม่สหรคตด้วยสุขและไม่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สหรคตด้วยปีติก็มี (๗.๓) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สหรคตด้วยปีติก็มี; ที่สหรคตด้วยสุขก็มี ที่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี (๗.๔) อินทรีย์ ๔ ~ ที่สหรคตด้วยปีติก็มี; ที่สหรคตด้วยสุขก็มี; ที่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สหรคตด้วยปีติ สหรคตด้วยสุข หรือสหรคตด้วยอุเบกขาก็มี
(๘) ทัสสนติกวิสัชนา
(๘.๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน ๓ (๘.๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ ที่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่ต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี
~มรรคเบื้องบน ๓ = สกิทาคามิมรรค, อนาคามิมรรค และ อรหัตตมรรค (๘.๓) อินทรีย์ ๖ ~ ที่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่ต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี; ที่ไม่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี
(๙) ทัสสนเหตุติกวิสัชนา
(๙.๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน ๓ (๙.๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี (๙.๓) อินทรีย์ ๖ ~ ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี; ที่ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคและมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี
(๑๐) อาจยคามิติกวิสัชนา
(๑๐.๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ ไม่เป็นเหตุให้ถึงปฏิสนธิ จุติ และนิพพาน (๑๐.๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ เป็นเหตุให้ถึงปฏิสนธิและจุติ (๑๐.๓) อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ ~ เป็นเหตุให้ถึงนิพพาน (๑๐.๔) อัญญินทรีย์ ~ ที่เป็นเหตุให้ถึงนิพพานก็มี; ที่ไม่เป็นเหตุให้ถึงปฏิสนธิ จุติ และนิพพานก็มี (๑๐.๕) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นเหตุให้ถึงปฏิสนธิและจุติก็มี; ที่เป็นเหตุให้ถึงนิพพานก็มี; ที่ไม่เป็นเหตุให้ถึงปฏิสนธิ จุติ และนิพพานก็มี
(๑๑) เสกขติกวิสัชนา
(๑๑.๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ ไม่เป็นของเสขบุคคลและอเสขบุคคล (๑๑.๒) อินทรีย์ ๒ ~ เป็นของเสขบุคคล (๑๑.๓) อัญญาตาวินทรีย์ ~ เป็นของอเสขบุคคล (๑๑.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นของเสขบุคคลก็มี; ที่เป็นของอเสขบุคคลก็มี; ที่ไม่เป็นของเสขบุคคลและอเสขบุคคลก็มี
(๑๒) ปริตตติกวิสัชนา
(๑๒.๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นปริตตะ - ธรรมด้อย (๑๒.๒) อินทรีย์ ๓ ~ เป็นอัปปมาณะ-ประมาณไม่ได้ (๑๒.๓) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นปริตตะก็มี; ที่เป็นมหัคคตะก็มี; ที่เป็นอัปปมาณะก็มี ได้แก่ มนินทรีย์, ชีวิตินทรีย์,โสมนัสสินทรีย์, อุเปกขินทรีย์, สัทธินทรีย์, วิริยินทรีย์, สตินทรีย์, สมาธินทรีย์ และ ปัญญินทรีย์

(ต่อหน้า ๙/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๑๓) ปริตตารัมมณติกวิสัชนา = คำตอบด้านอารมณ์มีกำลังอ่อน ที่เกิดขึ้นชั่วคราว
(๑๓.๑) อินทรีย์ ๗ ~ รับรู้อารมณ์ไม่ได้ (๑๓.๒) อินทรีย์ ๒ ~ มีปริตตะเป็นอารมณ์ ได้แก่ สุขินทรีย์ และ ทุกขินทรีย์ (๑๓.๓) อินทรีย์ ๓ ~ มีอัปปมาณะเป็นอารมณ์ (๑๓.๔) โทมนัสสินทรีย์ ~ ที่มีปริตตะเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีมหัคคตะเป็นอารมณ์แต่ไม่มีอัปปมาณะเป็นอารมณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีปริตตะเป็นอารมณ์หรือมีมหัคคตะเป็นอารมณ์ก็มี (๑๓.๕) อินทรีย์ ๙ ~ ที่มีปริตตะเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีมหัคคตะเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีอัปปมาณะเป็นอารมณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีปริตตะเป็นอารมณ์มีมหัคคตะเป็นอารมณ์ หรือมีอัปปมาณะเป็นอารมณ์ก็มี
(๑๔) หีนติกวิสัชนา
(๑๔.๑) อินทรีย์ ๙ ~ เป็นชั้นกลาง (๑๔.๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ เป็นชั้นต่ำ (๑๔.๓) อินทรีย์ ๓ ~ เป็นชั้นประณีต (๑๔.๔) อินทรีย์ ๓ ~ ที่เป็นชั้นกลางก็มี; ที่เป็นชั้นประณีตก็มี (๑๔.๕) อินทรีย์ ๖ ~ ที่เป็นชั้นต่ำก็มี; ที่เป็นชั้นกลางก็มี; ที่เป็นชั้นประณีตก็มี
(๑๕) มิจฉัตตติกวิสัชนา
(๑๕.๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ ไม่แน่นอนโดยอาการทั้งสองนั้น (๑๕.๒) อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ ~ มีสภาวะชอบและให้ผลแน่นอน (๑๕.๓) อินทรีย์ ๔ ~ ที่มีสภาวะชอบและให้ผลแน่นอนก็มี; ที่ไม่แน่นอนโดยอาการทั้งสองนั้นก็มี (๑๕.๔)โทมนัสสินทรีย์ ~ ที่มีสภาวะผิดและให้ผลแน่นอนก็มี; ที่ไม่แน่นอนโดยอาการทั้งสองนั้นก็มี (๑๕.๕) อินทรีย์ ๖ ~ ที่มีสภาวะผิดและให้ผลแน่นอนก็มี; ที่มีสภาวะชอบและให้ผลแน่นอนก็มี; ที่ไม่แน่นอนโดยอาการทั้งสองนั้นก็มี
(๑๖) มัคคารัมมณติกวิสัชนา
(๑๖.๑) อินทรีย์ ๗ ~ รับรู้อารมณ์ไม่ได้ (๑๖.๒) อินทรีย์ ๔ ~ กล่าวไม่ได้ว่า มีมรรคเป็นอารมณ์; มีมรรคเป็นเหตุ; หรือมีมรรคเป็นอธิบดี ได้แก่ สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โทมนัสสินทรีย์ และ อัญญาตาวินทรีย์ (๑๖.๓) อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ ~ ไม่ใช่มีมรรคเป็นอารมณ์; ที่มีมรรคเป็นเหตุก็มี; ที่มีมรรคเป็นอธิบดีก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีมรรคเป็นเหตุ หรือมีมรรคเป็นอธิบดีก็มี (๑๖.๔) อัญญินทรีย์ ~ไม่ใช่มีมรรคเป็นอารมณ์; ที่มีมรรคเป็นเหตุก็มี; ที่มีมรรคเป็นอธิบดีก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีมรรคเป็นเหตุ หรือมีมรรคเป็นอธิบดีก็มี (๑๖.๕) อินทรีย์ ๙ ~ ที่มีมรรคเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีมรรคเป็นเหตุก็มี; ที่มีมรรคเป็นอธิบดีก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีมรรคเป็นอารมณ์ มีมรรคเป็นเหตุ หรือมีมรรคเป็นอธิบดีก็มี
(๑๗) อุปปันนติกวิสัชนา =คำตอบด้าน ธรรมที่บังเกิดขึ้นแล้ว
(๑๗.๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่เกิดขึ้นก็มี; ที่จักเกิดขึ้นแน่นอนก็มี; แต่กล่าวไม่ได้ว่า ยังไม่เกิดขึ้น (๑๗.๒) อินทรีย์ ๒ ~ ที่เกิดขึ้นก็มี; ที่ยังไม่เกิดขึ้นก็มี; แต่กล่าวไม่ได้ว่า จักเกิดขึ้นแน่นอน (๑๗.๓) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่เกิดขึ้นก็มี; ที่ยังไม่เกิดขึ้นก็มี; ที่จักเกิดขึ้นแน่นอนก็มี
(๑๘) อตีตติกวิสัชนา
(๑๘.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ที่เป็นอดีตก็มี; ที่เป็นอนาคตก็มี; ที่เป็นปัจจุบันก็มี
(๑๙) อตีตารัมมณติกวิสัชนา
(๑๙.๑) อินทรีย์ ๗ ~รับรู้อารมณ์ไม่ได้ (๑๙.๒) อินทรีย์ ๒ ~ มีปัจจุบันธรรมเป็นอารมณ์ (๑๙.๓) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า มีอดีตธรรมเป็นอารมณ์; มีอนาคตธรรมเป็นอารมณ์; หรือ มีปัจจุบันธรรมเป็นอารมณ์ (๑๙.๔) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่มีอดีตธรรมเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีอนาคตธรรมเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีปัจจุบันธรรมเป็นอารมณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีอดีตธรรมเป็นอารมณ์ มีอนาคตธรรมเป็นอารมณ์ หรือมีปัจจุบันธรรมเป็นอารมณ์ก็มี
(๒๐) อัชฌัตตติกวิสัชนา = คำตอบด้าน ธรรมที่นำมาปฏิบัติเพื่อตนเอง
(๒๐.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ที่เป็นภายในตนก็มี; ที่เป็นภายนอกตนก็มี; ที่เป็นภายในตน และภายนอกตนก็มี
(๒๑) อัชฌัตตารัมมณติกวิสัชนา = คำตอบด้านอารมณ์ภายใน-นอกตน
(๒๑.๑) อินทรีย์ ๗ ~ รับรู้อารมณ์ไม่ได้ ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานยินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์ (๒๑.๒) อินทรีย์ ๓ ~ มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ (๒๑.๓) อินทรีย์ ๔ ~ ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี ได้แก่ สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โสมนัสสินทรีย์ และ อุเปกขินทรีย์  (๒๑.๔) อินทรีย์ ๘ ~ ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี; ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ำ หรือมีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี ได้แก่ มนินทรีย์, ชีวิตินทรีย์, อุเปกขินทรีย์, สัทธินทรีย์, วิริยินทรีย์, สตินทรีย์, สมาธินทรีย์ และ ปัญญินทรีย์
(๒๒) สนิทัสสนติกวิสัชนา
(๒๒.๑) อินทรีย์ ๕ ~ เห็นไม่ได้แต่กระทบได้ (๒๒.๒) อินทรีย์ ๑๗ ~ เห็นไม่ได้และกระทบไม่ได้
ทุกมาติกาวิสัชนา = คำตอบหมวดละสอง
(๑) เหตุโคจฉกวิสัชนา = คำตอบเกี่ยวกับเหตุเกิด
(๑.๑) อินทรีย์ ๔ ~ เป็นเหตุ ได้แก่ วิริยินทรีย์; สตินทรีย์; สมาธินทรีย์; ปัญญินทรีย์ (๑ ๒) อินทรีย์ ๑๘ ~ไม่เป็นเหตุ (๑.๓) อินทรีย์ ๗ ~ มีเหตุ (๑.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ไม่มีเหตุ (๑.๕) อินทรีย์ ๖ ~ ที่มีเหตุก็มี; ที่ไม่มีเหตุก็มี (๑.๖) อินทรีย์ ๗ ~ สัมปยุตด้วยเหตุ (๑.๗) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากเหตุ (๑.๘) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยเหตุก็มี; ที่วิปปยุตจากเหตุก็มี (๑.๙) อินทรีย์ ๔ ~ เป็นเหตุและมีเหตุ (๑.๑๐) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุและมีเหตุ หรือมีเหตุแต่ไม่เป็นเหตุ (๑.๑๑) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุและมีเหตุ; หรือมีเหตุแต่ไม่เป็นเหตุ (๑.๑๒) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุและมีเหตุ; ที่มีเหตุแต่ไม่เป็นเหตุก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า มีเหตุแต่ไม่เป็นเหตุก็มี (๑.๑๓) อินทรีย์ ๔ ~ เป็นเหตุและสัมปยุตด้วยเหตุ

(ต่อหน้า ๑๐/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๑.๑๔) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุและสัมปยุตด้วยเหตุ หรือสัมปยุตด้วยเหตุแต่ไม่เป็นเหตุ (๑.๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่าเป็นเหตุและสัมปยุตด้วยเหตุ; หรือสัมปยุตด้วยเหตุแต่ไม่เป็นเหตุ (๑.๑๖) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นเหตุและสัมปยุตด้วยเหตุ; ที่สัมปยุตด้วยเหตุแต่ไม่เป็นเหตุก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สัมปยุตด้วยเหตุแต่ไม่เป็นเหตุก็มี (๑.๑๗) อินทรีย์ ๙ ~ ไม่เป็นเหตุและไม่มีเหตุ (๑.๑๘) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นเหตุแต่มีเหตุ (๑.๑๙) อินทรีย์ ๔ ~ กล่าวไม่ได้ว่าไม่เป็นเหตุแต่มีเหตุ; หรือไม่เป็นเหตุและไม่มีเหตุ (๑.๒๐) อินทรีย์ ๖ ~ ที่ไม่เป็นเหตุแต่มีเหตุก็มี; ที่ไม่เป็นเหตุและไม่มีเหตุก็มี
(๒) จูฬันตรทุกวิสัชนา
(๒.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ มีปัจจัยปรุงแต่ง (๒.๒) อินทรีย์ ๒๒ ~ ถูกปัจจัยปรุงแต่ง (๒.๓) อินทรีย์ ๒๒ ~ เห็นไม่ได้ (๒.๔) อินทรีย์ ๕ ~ กระทบได้ (๒.๕) อินทรีย์ ๑๗ ~ กระทบไม่ได้ (๒.๖) อินทรีย์ ๗ ~ เป็นรูป ได้แก่จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสสินทรีย์ (๒.๗) อินทรีย์ ๑๔ ~ ไม่เป็นรูป ได้แก่ สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โสมนัสสินทรีย์, โทมนัสสินทรีย์, อุเปกขินทรีย์, สัทธินทรีย์, วิริยินทรีย์, สตินทรีย์, สมาธินทรีย์, ปัญญินทรีย์, อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์, อัญญาตาวินทรีย์ (๒.๘) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่เป็นรูปก็มี; ที่ไม่เป็นรูปก็มี (๒.๙) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นโลกิยะ ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์, สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์,โทมนัสสินทรีย์ (๒.๑๐) อินทรีย์ ๓ ~ เป็นโลกุตตระ ได้แก่ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์; อัญญินทรีย์; อัญญาตาวินทรีย์ (๒.๑๑) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นโลกิยะก็มี; ที่เป็นโลกุตตระก็มี (๒.๑๒) อินทรีย์ ๒๒ ~ จิตบางดวงรู้ได้ (๒.๑๓) อินทรีย์ ๒๒ ~ จิตบางดวงรู้ไม่ได้
(๓) อาสวโคจฉกวิสัชนา= คำตอบด้านกิเลส (อาสวกิเลส คือ กิเลสที่หมักหมม นอนเนื่องทับถมอยู่ในจิต ชุบย้อมจิตให้เศร้าหมอง ให้ขุ่นมัว ให้ชุ่มอยู่เสมอ เกิดจากการสั่งสม ความเคยชิน เรียกย่อว่า อาสวะ มี ๔ อย่าง คือ
~กาม - ความติดใจรักใคร่อยู่ในกามคุณ; ~ภพ - ความติดอยู่ในภพ ความอยากเป็นโน่นเป็นนี่; ~ทิฏฐิ - ความเห็นผิด ความหัวดื้อหัวรั้น; ~อวิชชา ได้แก่ ความไม่รู้จริง ~ความลุ่มหลงมัวเมา
(๓.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ไม่เป็นอาสวะ (๓.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของอาสวะ (๓.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะ ได้แก่ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์, อัญญาตาวินทรีย์ (๓.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี (๓.๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ วิปปยุตจากอาสวะ (๓.๖) โทมนัสสินทรีย์ ~ สัมปยุตด้วยอาสวะ (๓.๗) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยอาสวะก็มี; ที่วิปปยุตจากอาสวะก็มี (๓.๘) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอาสวะและเป็นอารมณ์ของอาสวะ; หรือเป็นอารมณ์ของอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะ (๓.๙) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอาสวะและเป็นอารมณ์ของอาสวะ; หรือเป็นอารมณ์ของอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะ (๓.๑๐) อินทรีย์ ๙ ~กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอาสวะและเป็นอารมณ์ของอาสวะ; ที่เป็นอารมณ์ของอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะก็มี (๓.๑๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอาสวะและสัมปยุตด้วยอาสวะ; หรือสัมปยุตด้วยอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะ (๓.๑๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอาสวะและสัมปยุตด้วยอาสวะ; หรือสัมปยุตด้วยอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะ (๓.๑๓) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่าเป็นอาสวะและสัมปยุตด้วยอาสวะ; ที่สัมปยุตด้วยอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สัมปยุตด้วยอาสวะแต่ไม่เป็นอาสวะก็มี (๓.๑๔) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากอาสวะแต่เป็นอารมณ์ของอาสวะ (๓.๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากอาสวะและไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะ (๓.๑๖) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากอาสวะแต่เป็นอารมณ์ของอาสวะ; หรือวิปปยุตจากอาสวะและไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะ (๓.๑๗) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากอาสวะแต่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี; ที่วิปปยุตจากอาสวะและไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี (๓.๑๘) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากอาสวะแต่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี; ที่วิปปยุตจากอาสวะและไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากอาสวะแต่เป็นอารมณ์ของอาสวะ; หรือวิปปยุตจากอาสวะ และไม่เป็นอารมณ์ของอาสวะก็มี
(๔) สัญโญชนโคจฉกวิสัชนา
(๔.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ไม่เป็นสังโยชน์ (๔.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ (๔.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ (๔.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี (๔.๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ วิปปยุตจากสังโยชน์ (๔.๖) โทมนัสสินทรีย์ ~สัมปยุตด้วยสังโยชน์ (๔.๗) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยสังโยชน์ก็มี; ที่วิปปยุตจากสังโยชน์ก็มี (๕.๘) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และเป็นอารมณ์ของสังโยชน์; หรือเป็นอารมณ์ของสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ (๕.๙) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และเป็นอารมณ์ของสังโยชน์; หรือเป็นอารมณ์ของสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ (๕.๑๐) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และเป็นอารมณ์ของสังโยชน์; ที่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ก็มี (๕.๑๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และสัมปยุตด้วยสังโยชน์; หรือสัมปยุตด้วยสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์

(ต่อหน้า ๑๑/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๕.๑๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และสัมปยุตด้วยสังโยชน์; หรือสัมปยุตด้วยสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ (๕.๑๓) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นสังโยชน์และสัมปยุตด้วยสังโยชน์; ที่สัมปยุตด้วยสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สัมปยุตด้วยสังโยชน์แต่ไม่เป็นสังโยชน์ก็มี (๕.๑๔) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากสังโยชน์แต่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ (๕.๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากสังโยชน์และไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ (๕.๑๖) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่าวิปปยุตจากสังโยชน์แต่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์; หรือวิปปยุตจากสังโยชน์และไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ (๕.๑๗) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากสังโยชน์แต่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี; ที่วิปปยุตจากสังโยชน์และไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี (๕.๑๘) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากสังโยชน์แต่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี; ที่วิปปยุตจากสังโยชน์และไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากสังโยชน์แต่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์; หรือวิปปยุตจากสังโยชน์และไม่เป็นอารมณ์ของสังโยชน์ก็มี
(๕) คันถโคจฉกวิสัชนา = คำตอบเกี่ยวกับ การผูกมัด
~ คันถะ ๔ = คือ
-->๑. อภิชฌากายคันถะ - ผูกมัดอยู่กับความยินดี ชอบใจ อยากได้ องค์ธรรม ได้แก่ โลภเจตสิก ที่ในโลภมูลจิต ๘
-->๒. พยาปาทกายคันถะ - ผูกมัดอยู่กับความโกรธ อาจมีคิดปองร้ายด้วย องค์ธรรมได้แก่โทสเจตสิก ที่ในโทสมูลจิตทั้ง ๒ ดวง
-->๓. สีลัพพตปรามาสกายคันถะ - ผูกมัดอยู่ในความชอบใจในการปฏิบัติที่ผิด ว่าปฏิบัติอย่างนี้แหละเป็นทางให้พ้นทุกข์ โดยเข้าใจว่าเป็นการถูกต้องแล้ว แต่หากมีผู้รู้แนะนำสั่งสอนทางที่ถูกต้องให้ ก็สามารถกลับใจได้ องค์ธรรมได้แก่ ทิฏฐิเจตสิก ที่ในทิฏฐิคต สัมปยุตตจิต ๔
-->๔. อิทังสัจจาภินิเวสกายคันถะ - ผูกมัดอยู่ในความชอบใจในการปฏิบัติที่ผิด แต่ว่ารุนแรงมั่นคงแน่วแน่มากกว่าในข้อ ๓ นอกจากนั้นแล้วยังดูหมิ่นและเหยียบย่ำ ทับถมวาทะ หรือมติของผู้อื่นด้วย ถึงแม้ว่าจะมีผู้รู้มาชี้แจงแสดงเหตุผลในทางที่ถูก ที่ชอบประการใด ๆ ก็ไม่ยอมกลับใจได้เลย องค์ธรรมได้แก่ ทิฏฐิเจตสิก ที่ใน ทิฏฐิคตสัมปยุตต ๔
รวมคันถะมี ๔ แต่องค์ธรรมมีเพียง ๓ คือ โลภเจตสิก โทสเจตสิก และ ทิฏฐิเจตสิก
(๕.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ไม่เป็นคันถะ (๕.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของคันถะ (๕.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของคันถะ (๕.๔) อินทรีย์ ๙ ~ที่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี (๕.๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ วิปปยุตจากคันถะ (๕.๖) โทมนัสสินทรีย์ ~ สัมปยุตด้วยคันถะ (๕.๗) อินทรีย์ ๖ ~ที่สัมปยุตด้วยคันถะก็มี; ที่วิปปยุตจากคันถะก็มี (๕.๘) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและเป็นอารมณ์ของคันถะ; หรือเป็นอารมณ์ของคันถะแต่ไม่เป็นคันถะ (๕.๙) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและเป็นอารมณ์ของคันถะ; หรือเป็นอารมณ์ของคันถะแต่ไม่เป็นคันถะ ได้แก่ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์, อัญญาตาวินทรีย์ (๕.๑๐) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและเป็นอารมณ์ของคันถะ; ที่เป็นอารมณ์ของคันถะแต่ไม่เป็นคันถะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของคันถะแต่ไม่เป็นคันถะก็มี (๕.๑๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและสัมปยุตด้วยคันถะ; หรือสัมปยุตด้วยคันถะแต่ไม่เป็นคันถะ (๕.๑๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและสัมปยุตด้วยคันถะ; หรือสัมปยุตด้วยคันถะแต่ไม่เป็นคันถะ (๕.๑๓) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นคันถะและสัมปยุตด้วยคันถะ; ที่สัมปยุตด้วยคันถะแต่ไม่เป็นคันถะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าสัมปยุตด้วยคันถะแต่ไม่เป็นคันถะก็มี (๕.๑๔) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะ (๕.๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะ (๕.๑๖) โทมนัสสินทรีย์ ~กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะ; หรือวิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะ (๕.๑๗) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี; ที่วิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี (๕.๑๘) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี; ที่วิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากคันถะแต่เป็นอารมณ์ของคันถะ; หรือวิปปยุตจากคันถะและไม่เป็นอารมณ์ของคันถะก็มี
(๖-๘) โอฆโคจฉกาทิวิสัชนา
~ โอฆะ ๔ = คือ
-->๑. กาโมฆะ - ห้วงแห่งกาม พาให้สัตว์จมอยู่ในกามคุณทั้ง ๕ องค์ธรรมได้แก่ โลภเจตสิก ที่ในโลภมูลจิต ๘
-->๒. ภโวฆะ - ห้วงแห่งภพ พาให้สัตว์จมอยู่ในความยินดีต่ออัตภาพของตน ตลอดจนชอบใจอยากได้รูปภพ, อรูปภพ องค์ธรรมได้แก่ โลภเจตสิกที่ในทิฏฐิคต วิปปยุตตจิต ๔
-->๓. ทิฏโฐฆะ - ห้วงแห่งความเห็นผิด พาให้สัตว์จมอยู่ในความเห็นผิดจาก ความเป็นจริงของสภาวธรรม องค์ธรรมได้แก่ ทิฏฐิเจตสิกที่ในทิฏฐิคตสัมปยุตตจิต ๔
-->๔. อวิชโชฆะ - ห้วงแห่งความหลง พาให้สัตว์ลุ่มหลงจมอยู่ในความไม่รู้เหตุ ผลตามความเป็นจริงจึง โลภ โกรธ หลง องค์ธรรมได้แก่ โมหเจตสิกที่ในอกุสล จิต ๑๒

(ต่อหน้า ๑๒/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

~โยคะ ๔ = คือ
-->๑. กามโยคะ - ตรึงให้ติดอยู่กับกามคุณ องค์ธรรมได้แก่ โลภเจตสิก ที่ในโลภ มูลจิต ๘
-->๒. ภวโยคะ -ตรึงให้ติดอยู่กับความยินดีในอัตภาพของตน, ตลอดจนชอบใจ ในรูปภพ, อรูปภพ องค์ธรรมได้แก่ โลภเจตสิก ที่ในทิฏฐิคตวิปปยุตตจิต ๔
-->๓. ทิฏฐิโยคะ - ตรึงให้ติดอยู่กับความเห็นผิดจากความเป็นจริงของสภาวธรรม องค์ธรรมได้แก่ ทิฏฐิเจตสิก ที่ในทิฏฐิคตสัมปยุตตจิต ๔
-->๔. อวิชชาโยคะ - ตรึงให้ติดอยู่กับความหลง เพราะไม่รู้เหตุผลตามความเป็นจริง จึงโลภ โกรธ หลง องค์ธรรมได้แก่ โมหเจตสิกที่ในอกุสลจิต ๑๒
~นิวรณ์ ๖ = คือ
-->๑. กามฉันทนิวรณ์ - ขัดขวางไว้เพราะความชอบใจอยากได้ในกามคุณอารมณ์ จึงย่อมขาดสมาธิในอันที่จะทำ ความดี มีฌานและมัคคผลเป็นต้น องค์ธรรมได้แก่ โลภเจตสิก ที่ในโลภมูลจิต ๘
-->๒. พยาปาทนิวรณ์ - ขัดขวางไว้เพราะความไม่ชอบใจในอารมณ์ เมื่อจิตใจ มีแต่ความขุ่นเคืองไม่ชอบใจแล้ว ก็ย่อมขาดปีติความอิ่มใจในการกระทำความดี มี ฌานเป็นต้น องค์ธรรมได้แก่ โทสเจตสิก ที่ในโทสมูลจิต ๒
-->๓. ถีนมิทธนิวรณ์ - ขัดขวางไว้เพราะความหดหู่ท้อถอยในอารมณ์ จึงย่อมขาดวิตก คือไม่มีใจที่จะคิดกระทำความดี องค์ธรรมได้แก่ ถีนเจตสิก มิทธเจตสิก ที่ในอกุสลสสังขาริกจิต ๕
-->๔. อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ - ขัดขวางไว้เพราะคิดฟุ้งซ่าน รำคาญใจ ก็ย่อมขาดความสุขใจในอันที่จะกระทำความดี องค์ธรรมได้แก่ อุทธัจจ เจตสิก กุกกุจจเจตสิก ที่ในอกุสลจิต ๑๒
-->๕. วิจิกิจฉานิวรณ์ - ขัดขวางไว้เพราะความสงสัย ลังเลใจ ก็ย่อมขาดวิจารในอันที่จะพินิจกระทำความดี องค์ธรรมได้แก่ วิจิกิจฉาเจตสิก ที่ในวิจิกิจฉาสหคตจิต ๑
-->๖. อวิชชานิวรณ์ -ขัดขวางไว้เพราะความไม่รู้ มีการทำให้หลงลืม ก็ย่อมขาด สติ ไม่ระลึกถึงความดีที่ตนจะกระทำ องค์ธรรมได้แก่ โมหเจตสิกที่ในอกุสลจิต ๑๒
(๑) อินทรีย์ ๒๒ ไม่เป็นโอฆะ ฯลฯ ไม่เป็นโยคะ ฯลฯ ไม่เป็นนิวรณ์ (๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ (๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ ได้แก่ อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์, อัญญาตาวินทรีย์ (๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี (๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ วิปปยุตจากนิวรณ์ (๖)โทมนัสสินทรีย์ ~ สัมปยุตด้วยนิวรณ์ (๗) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยนิวรณ์ก็มี; ที่วิปปยุตจากนิวรณ์ก็มี ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์ , ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, มนินทรีย์ (๘) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์และเป็นอารมณ์ของนิวรณ์; หรือเป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ (๙) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์และเป็นอารมณ์ของนิวรณ์; หรือเป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ (๑๐) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์และเป็นอารมณ์ของนิวรณ์; ที่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ก็มี (๑๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์และสัมปยุตด้วยนิวรณ์; หรือสัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ (๑๒) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์และสัมปยุตด้วยนิวรณ์; หรือสัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ (๑๓) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นนิวรณ์ และสัมปยุตด้วยนิวรณ์; ที่สัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าสัมปยุตด้วยนิวรณ์แต่ไม่เป็นนิวรณ์ก็มี (๑๔) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ (๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ (๑๖)โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์; หรือวิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ (๑๗) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี; ที่วิปปยุตจากนิวรณ์ และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี (๑๘) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี; ที่วิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าวิปปยุตจากนิวรณ์แต่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์; หรือวิปปยุตจากนิวรณ์และไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี
(๙) ปรามาสโคจฉกวิสัชนา = คำตอบด้าน การยึดมั่นถือมั่น ที่ผิดจากความเป็นจริง
(๙.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ไม่เป็นปรามาส (๙.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของปรามาส (๙.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของปรามาส (๙.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี (๙.๕) อินทรีย์ ๑๖ ~ วิปปยุตจากปรามาส (๙.๖) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยปรามาสก็มี; ที่วิปปยุตจากปรามาสก็มี ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์ , ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, มนินทรีย์ (๙.๗) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นปรามาสและเป็นอารมณ์ของปรามาส; หรือเป็นอารมณ์ของปรามาสแต่ไม่เป็นปรามาส (๙.๘) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นปรามาสและเป็นอารมณ์ของปรามาส; หรือเป็นอารมณ์ของปรามาสแต่ไม่เป็นปรามาส (๙.๙) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นปรามาสและเป็นอารมณ์ของปรามาส; ที่เป็นอารมณ์ของปรามาสแต่ไม่เป็นปรามาสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของปรามาสแต่ไม่เป็นปรามาสก็มี (๙.๑๐) อินทรีย์ ๑๐ ~ วิปปยุตจากปรามาสแต่เป็นอารมณ์ของปรามาส (๙.๑๑) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากปรามาสและไม่เป็นอารมณ์ของปรามาส (๙.๑๒) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากปรามาสแต่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี; ที่วิปปยุตจากปรามาสและไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี

(ต่อหน้า ๑๓/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๙.๑๓) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากปรามาสแต่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี; ที่วิปปยุตจากปรามาสและไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากปรามาสแต่เป็นอารมณ์ของปรามาส; หรือวิปปยุตจากปรามาสและไม่เป็นอารมณ์ของปรามาสก็มี
(๑๐) มหันตรทุกวิสัชนา
(๑๐.๑) อินทรีย์ ๗ ~ รับรู้อารมณ์ไม่ได้ ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์ , ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์
(๑๐.๒) อินทรีย์ ๑๔ ~ รับรู้อารมณ์ได้ (๑๐.๓) ชีวิตินทรีย์ ~ที่รับรู้อารมณ์ได้ก็มี; ที่รับรู้อารมณ์ไม่ได้ก็มี (๑๐.๔) อินทรีย์ ๒๑ ~ ไม่เป็นจิต (๑๐.๕) มนินทรีย์ ~ เป็นจิต (๑๐.๖) อินทรีย์ ๑๓ ~ เป็นเจตสิก (๑๐.๗) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่เป็นเจตสิก (๑๐.๘) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่เป็นเจตสิกก็มี; ที่ไม่เป็นเจตสิกก็มี
~ เจตสิก = ธรรมชาติ ที่เกิดขึ้นในจิตใจของคน ที่ช่วยตัดสินใจ หรือปรุงแต่งจิตใจ ในการทำบุญและทำบาป ซึ่งธรรมชาตินี้ เกิดพร้อมกับจิต, ดับพร้อมกับจิต, มีอารมณ์เดียวกันกับจิต, อาศัยวัตถุเดียวกันกับจิต
(๑๐.๙) อินทรีย์ ๑๓ ~ สัมปยุตด้วยจิต (๑๐.๑๐) อินทรีย์ ๗ ~ วิปปยุตจากจิต (๑๐.๑๑) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่สัมปยุตด้วยจิตก็มี; ที่วิปปยุตจากจิตก็มี
(๑๐.๑๒) มนินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า สัมปยุตด้วยจิต; หรือวิปปยุตจากจิต (๑๐.๑๓) อินทรีย์ ๑๓ ~ ระคนกับจิต (๑๐.๑๔) อินทรีย์ ๗ ~ ไม่ระคนกับจิต (๑๐.๑๕) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่ระคนกับจิตก็มี; ที่ไม่ระคนกับจิตก็มี (๑๐.๑๖) มนินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า ระคนกับจิต หรือไม่ระคนกับจิต
(๑๐.๑๗) อินทรีย์ ๑๓ ~ มีจิตเป็นสมุฏฐาน (๑๐.๑๘) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่มีจิตเป็นสมุฏฐาน (๑๐.๑๙) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่มีจิตเป็นสมุฏฐานก็มี; ที่ไม่มีจิตเป็นสมุฏฐานก็มี
~ชีวิตินทริยเจตสิกจึงเป็นปัจจัยแก่จิตและเจตสิกที่เกิดร่วมกัน เป็นใหญ่ในการรักษาสัมปยุตตธรรมที่เกิดร่วมด้วยให้ดำรงอยู่ชั่วขณะก่อนที่จะดับไป
~ชีวิตรูปเป็นรูปที่มีกรรมเป็นสมุฏฐาน คือเกิดจากกรรม จึงตามอนุบาลรักษากัมมชรูปที่เกิดพร้อมกันเท่านั้น ทำให้รูปของสัตว์ที่มีชีวิตแตกต่างจากรูปของสิ่งที่ไม่มีชีวิตหรือสัตว์ที่ตายแล้ว
(๑๐.๒๐) อินทรีย์ ๑๓ ~ เกิดพร้อมกับจิต (๑๐.๒๑) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่เกิดพร้อมกับจิต (๑๐.๒๒) ชีวิตินทรีย์ ~ที่เกิดพร้อมกับจิตก็มี; ที่ไม่เกิดพร้อมกับจิตก็มี (๑๐.๒๓) อินทรีย์ ๑๓ ~ เป็นไปตามจิต (๑๐.๒๔) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่เป็นไปตามจิต (๑๐.๒๕) ชีวิตินทรีย์ที่เป็นไปตามจิตก็มี; ที่ไม่เป็นไปตามจิตก็มี (๑๐.๒๖) อินทรีย์ ๑๓ ~ ระคนกับจิตและมีจิตเป็นสมุฏฐาน (๑๐.๒๗) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่ระคนกับจิต และมีจิตเป็นสมุฏฐาน (๑๐.๒๘) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่ระคนกับจิตและมีจิตเป็นสมุฏฐานก็มี; ที่ไม่ระคนกับจิตและมีจิตเป็นสมุฏฐานก็มี (๑๐.๒๙) อินทรีย์ ๑๓ ~ ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเกิดพร้อมกับจิต (๑๐.๓๐) อินทรีย์ ๘ ~ไม่ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเกิดพร้อมกับจิต (๑๐.๓๑) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่ระคนกับจิต มีจิตเป็นสมุฏฐานและเกิดพร้อมกับจิตก็มี; ที่ไม่ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเกิดพร้อมกับจิตก็มี (๑๐.๓๒) อินทรีย์ ๑๓ ~ ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเป็นไปตามจิต (๑๐.๓๓) อินทรีย์ ๘ ~ ไม่ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเป็นไปตามจิต (๑๐.๓๔) ชีวิตินทรีย์ ~ ที่ระคนกับจิตมีจิต เป็นสมุฏฐานและเป็นไปตามจิตก็มี; ที่ไม่ระคนกับจิตมีจิตเป็นสมุฏฐานและเป็นไปตามจิตก็มี (๑๐.๓๕) อินทรีย์ ๖ ~ เป็นภายใน ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์ , ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, มนินทรีย์ (๑๐.๓๖) อินทรีย์ ๑๖ ~ เป็นภายนอก ได้แก่ ที่เหลือจากภายใน คือ อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์, ชีวิตินทรีย์, สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โสมนัสสินทรีย์, โทมนัสสินทรีย์, อุเปกขินทรีย์, สัทธินทรีย์, วิริยินทรีย์, สตินทรีย์, สมาธินทรีย์, ปัญญินทรีย์, อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์ และ อัญญาตาวินทรีย์ (๑๐.๓๗) อินทรีย์ ๗ ~ เป็นอุปาทายรูป (รูปที่อาศัยมหาภูตรูป ๔ เกิด)ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์ , ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์ (๑๐.๓๘) อินทรีย์ ๑๔ ~ ไม่เป็นอุปาทายรูป ได้แก่ ชีวิตินทรีย์, สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, โสมนัสสินทรีย์, โทมนัสสินทรีย์, อุเปกขินทรีย์, สัทธินทรีย์, วิริยินทรีย์, สตินทรีย์, สมาธินทรีย์, ปัญญินทรีย์, อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์ และ อัญญาตาวินทรีย์ (๑๐.๓๙) ชีวิตินทรีย์ ~ที่เป็นอุปาทายรูปก็มี; ที่ไม่เป็นอุปาทายรูปก็มี
~ชีวิตินทรีย์ = อินทรีย์คือชีวิต, สภาวะที่เป็นใหญ่ในการตามรักษาสหชาตธรรม (ธรรมที่เกิดร่วมด้วย) ดุจน้ำหล่อเลี้ยงดอกบัว เป็นต้น มี ๒ ฝ่ายคือ
-->๑. ชีวิตินทรีย์ที่เป็นชีวิตรูป - เป็นอุปาทายรูปอย่างหนึ่ง มีหน้าที่รักษาหล่อเลี้ยงเหล่ากรรมชรูป (รูปที่เกิดแต่กรรม)
-->๒. ชีวิตินทรีย์ที่เป็นเจตสิก - สัพพจิตตสาธารณเจตสิก (เจตสิกที่เกิดกับจิตทุกดวง) มีหน้าที่รักษาหล่อเลี้ยงนามธรรมคือ จิตและเจตสิกทั้งหลาย บางทีเรียก อรูปชีวิตินทรีย์ หรือ นามชีวิตินทรีย์
(๑๐.๔๐) อินทรีย์ ๙ ~ กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือ (๑๐.๔๑) อินทรีย์ ๔ ~ กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือ
(๑๐.๔๒) อินทรีย์ ๙ ~ ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิยึดถือก็มี; ที่กรรมอันประกอบด้วยตัณหาและทิฏฐิไม่ยึดถือก็มี

(ต่อหน้า ๑๔/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๑๑) อุปาทานโคจฉกวิสัชนา
(๑๑.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ไม่เป็นอุปาทาน (๑๑.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของอุปาทาน (๑๑.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน (๑๑.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี (๑๑.๕) อินทรีย์ ๑๖ ~ วิปปยุตจากอุปาทาน (๑๑.๖) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยอุปาทานก็มี; ที่วิปปยุตจากอุปาทานก็มี (๑๑.๗) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอุปาทานและเป็นอารมณ์ของอุปาทาน; หรือเป็นอารมณ์ของอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทาน (๑๑.๘) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอุปาทานและเป็นอารมณ์ของอุปาทาน; หรือเป็นอารมณ์ของอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทาน (๑๑.๙) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอุปาทานและเป็นอารมณ์ของอุปาทาน; ที่เป็นอารมณ์ของอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทานก็มี (๑๑.๑๐) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่เป็นอารมณ์ของอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทานก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าเป็นอารมณ์ของอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทานก็มี (๑๑.๑๑) อินทรีย์ ๑๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอุปาทานและสัมปยุตด้วยอุปาทาน; หรือสัมปยุตด้วยอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทาน (๑๑.๑๒) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอุปาทานและสัมปยุตด้วยอุปาทาน; ที่สัมปยุตด้วยอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทานก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าสัมปยุตด้วยอุปาทานแต่ไม่เป็นอุปาทานก็มี (๑๑.๑๓) อินทรีย์ ๑๐ ~ วิปปยุตจากอุปาทานแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน
(๑๑.๑๔) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากอุปาทานและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน (๑๑.๑๕) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากอุปาทานแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่วิปปยุตจากอุปาทานและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี (๑๑.๑๖) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากอุปาทานแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่วิปปยุตจากอุปาทานและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่าวิปปยุตจากอุปาทานแต่เป็นอารมณ์ของอุปาทาน; หรือวิปปยุตจากอุปาทานและไม่เป็นอารมณ์ของอุปาทานก็มี
(๑๒) กิเลสโคจฉกวิสัชนา
(๑๒.๑) อินทรีย์ ๒๒ ~ ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นอารมณ์ของกิเลส (๑๒.๓) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๑๒.๔) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่ไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี (๑๒.๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมอง (๑๒.๖) โทมนัสสินทรีย์ ~ กิเลสทำให้เศร้าหมอง (๑๒.๗) อินทรีย์ ๖ ~ ที่กิเลสทำให้เศร้าหมองก็มี; ที่กิเลสไม่ทำให้เศร้าหมองก็มี (๑๒.๘) อินทรีย์ ๑๕ ~ วิปปยุตจากกิเลส (๑๒.๙) โทมนัสสินทรีย์ ~ สัมปยุตด้วยกิเลส (๑๒.๑๐) อินทรีย์ ๖ ~ ที่สัมปยุตด้วยกิเลสก็มี; ที่วิปปยุตจากกิเลสก็มี (๑๒.๑๑) อินทรีย์ ๑๐ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและเป็นอารมณ์ของกิเลส; หรือเป็นอารมณ์ของกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๒) อินทรีย์ ๓ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและเป็นอารมณ์ของกิเลส; หรือเป็นอารมณ์ของกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๓) อินทรีย์ ๙ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและเป็นอารมณ์ของกิเลส; ที่เป็นอารมณ์ของกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า เป็นอารมณ์ของกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี (๑๒.๑๔) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและกิเลสทำให้เศร้าหมอง; หรือกิเลสทำให้เศร้าหมองแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๕) โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและกิเลสทำให้เศร้าหมอง; หรือกิเลสทำให้เศร้าหมองแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๖) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่าเป็นกิเลสและกิเลสทำให้เศร้าหมอง; ที่กิเลสทำให้เศร้าหมองแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า กิเลสทำให้เศร้าหมองแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี (๑๒.๑๗) อินทรีย์ ๑๕ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและสัมปยุตด้วยกิเลส; หรือสัมปยุตด้วยกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๘)โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและสัมปยุตด้วยกิเลส; หรือสัมปยุตด้วยกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลส (๑๒.๑๙) อินทรีย์ ๖ ~ กล่าวไม่ได้ว่า เป็นกิเลสและสัมปยุตด้วยกิเลส; ที่สัมปยุตด้วยกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า สัมปยุตด้วยกิเลสแต่ไม่เป็นกิเลสก็มี (๑๒.๒๐) อินทรีย์ ๙ ~ วิปปยุตจากกิเลสแต่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๑๒.๒๑) อินทรีย์ ๓ ~ วิปปยุตจากกิเลสและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๑๒.๒๒)โทมนัสสินทรีย์ ~ กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากกิเลส แต่เป็นอารมณ์ของกิเลส; หรือวิปปยุตจากกิเลสและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลส (๑๒.๒๓) อินทรีย์ ๓ ~ ที่วิปปยุตจากกิเลสแต่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่วิปปยุตจากกิเลสและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี (๑๒.๒๔) อินทรีย์ ๖ ~ ที่วิปปยุตจากกิเลสแต่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่วิปปยุตจากกิเลสและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี; ที่กล่าวไม่ได้ว่า วิปปยุตจากกิเลสแต่เป็นอารมณ์ของกิเลส; หรือวิปปยุตจากกิเลสและไม่เป็นอารมณ์ของกิเลสก็มี
(๑๓) ปิฏฐิทุกวิสัชนา
(๑๓.๑) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรค (๑๓.๒) อินทรีย์ ๗ ~ ที่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่ไม่ต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี (๑๓.๓) อินทรีย์ ๑๕ ~ไม่ต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ (๑๓.๔) อินทรีย์ ๗ ~ ที่ต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี; ที่ไม่ต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี (๑๓.๕) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรค

(ต่อหน้า ๑๕/๑๕) : ๑๒. อินทริยวิภังค์

(๑๓.๖) อินทรีย์ ๗ ~ ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี; ที่ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยโสดาปัตติมรรคก็มี (๑๓.๗) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ (๑๓.๘) อินทรีย์ ๗ ~ ที่มีเหตุต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี; ที่ไม่มีเหตุต้องประหาณด้วยมรรคเบื้องบน ๓ ก็มี (๑๓.๙) อินทรีย์ ๙ ~ ไม่มีวิตก (๑๓.๑๐) โทมนัสสินทรีย์ ~ มีวิตก (๑๓.๑๑) อินทรีย์ ๑๒ ~ ที่มีวิตกก็มี; ที่ไม่มีวิตกก็มี (๑๓.๑๒) อินทรีย์ ๙ ~ ไม่มีวิจาร (๑๓.๑๓) โทมนัสสินทรีย์ ~ มีวิจาร (๑๓.๑๔) อินทรีย์ ๑๒ ~ ที่มีวิจารก็มี; ที่ไม่มีวิจารก็มี (๑๓.๑๕) อินทรีย์ ๑๑ ~ ไม่มีปีติ (๑๓.๑๖) อินทรีย์ ๑๑ ~ ที่มีปีติก็มี; ที่ไม่มีปีติก็มี (๑๓.๑๗) อินทรีย์ ๑๑ ~ ไม่สหรคตด้วยปีติ (๑๓.๑๘) อินทรีย์ ๑๑ ~ ที่สหรคตด้วยปีติก็มี; ที่ไม่สหรคตด้วยปีติก็มี (๑๓.๑๙) อินทรีย์ ๑๒ ~ ไม่สหรคตด้วยสุข (๑๓.๒๐) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่สหรคตด้วยสุขก็มี; ที่ไม่สหรคตด้วยสุขก็มี (๑๓.๒๑) อินทรีย์ ๑๒ ~ไม่สหรตด้วยอุเบกขา (๑๓.๒๒) อินทรีย์ ๑๐ ~ที่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี; ที่ไม่สหรคตด้วยอุเบกขาก็มี (๑๓.๒๓) อินทรีย์ ๑๐ ~ เป็นกามาวจร ได้แก่ จักขุนทรีย์, โสตินทรีย์, ฆานินทรีย์, ชิวหินทรีย์, กายินทรีย์, อิตถินทรีย์, ปุริสินทรีย์, สุขินทรีย์, ทุกขินทรีย์, และโทมนัสสินทรีย์, เป็นกามาวจรอย่างเดียว (๑๓.๒๔) อินทรีย์ ๓ ~ ไม่เป็นกามาวจร (๑๓.๒๕) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นกามาวจรก็มี; ที่ไม่เป็นกามาวจรก็มี (๑๓.๒๖) อินทรีย์ ๑๓ ~ ไม่เป็นรูปาวจร (๑๓.๒๗) อินทรีย์ ๙ ~ ที่เป็นรูปาวจรก็มี; ที่ไม่เป็นรูปาวจรก็มี (๑๓.๒๘) อินทรีย์ ๑๔ ~ ไม่เป็นอรูปาวจร (๑๓.๒๙) อินทรีย์ ๘ ~ ที่เป็นอรูปาวจรก็มี; ที่ไม่เป็นอรูปาวจรก็มี (๑๓.๓๐) อินทรีย์ ๑๐ ~ นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ (๑๓.๓๑) อินทรีย์ ๓ ~ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ ได้แก่ อนัญตัญญัสสามีตินทรีย์, อัญญินทรีย์, อัญญินตาวินทรีย์ (๑๓.๓๒) อินทรีย์ ๙ ~ ที่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี; ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี (๑๓.๓๓) อินทรีย์ ๑๑ ~ ไม่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์(๑๓.๓๔) อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ ~ เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ (๑๓.๓๕) อินทรีย์ ๑๐ ~ ที่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ก็มี; ที่ไม่เป็นเหตุนำออกจากวัฏฏทุกข์ก็มี (๑๓.๓๖) อินทรีย์ ๑๐ ~ ให้ผลไม่แน่นอน (๑๓.๓๗) อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ ~ ให้ผลแน่นอน (๑๓.๓๘) อินทรีย์ ๑๑ ~ ที่ให้ผลแน่นอนก็มี; ที่ให้ผลไม่แน่นอนก็มี (๑๓.๓๙) อินทรีย์ ๑๐ ~ มีธรรมอื่นยิ่งกว่า (๑๓.๔๐) อินทรีย์ ๓ ~ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า (๑๓.๔๑) อินทรีย์ ๙ ~ ที่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าก็มี; ที่ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าก็มี (๑๓.๔๒) อินทรีย์ ๑๕ ~ ไม่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ (๑๓.๔๓) โทมนัสสินทรีย์ ~ เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ (๑๓.๔๔) อินทรีย์ ๖ ~ ที่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ก็มี; ที่ไม่เป็นเหตุให้สัตว์ร้องไห้ก็มี
ปัญหาปุจฉกะ จบ

อภิธรรมปิฎก : ๑๓ วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์ (แจกปัจจยาการ ๑๒)

นาคาคะนองฝนฉันท์ ๒๖/กาพย์ทัณฑิกา

    ๑.ผจงน้อมพระโคดม.......................................อติสมพระคุณมั่น
ทรงเป็นพระพุทธะอรหันต์....................................ลุตรัสรู้ซิองค์เอง

    ๒.พระศาสดา.......ทรงพระเมตตา......สอนชน,เทพเผง
พ้นจากความทุกข์....ที่รุกกายเพรง....สงฆ์ลุตามเปล่ง....หมายนิพพานแล

    ๓.ก็"ปัจจ์ยาวิภังค์"แนบ.....................................ตติแบบซิต่างแฉ
"สุตตันฯแถลงกะวทะแล้.......................................พระสูตรว่าละเอียดเผย

    ๔."อภิธรรมภาฯ".......อธิบายหนา.......ปรมัตถ์ธรรมเอ่ย
"ปัญหาปุจฉกะ"....จะตอบความเอย....."ปัจจยาการ"เปรย...ตามลำดับนำ

   ๕.ผิปัจจ์ยาฯรึเรียกชิด.......................................วะปฏิจจะฯหลายธรรม
เกิดพร้อมและร่วมประลุกระทำ..............................จะอาศัยซิกันแฉ

    ๖.หลักธรรมอธิบาย........การเกิดทุกข์ฉาย.......เพราะปัจจัยแน่
มีสิบสองจ่อ....เกิดต่อสืบแน่....อยู่อิงร่วมแล้....ตามลำดับกราน

   ๗."อวิชชา"สิปัจจัย..............................................ภวไซร้ซิสังขาร
สังขารเจาะชาตะลุประสาน....................................กะวิญญาณอุบัติผลาม

   ๘.วิญญาณปัจจัย.......เป็นเหตุเกิดไซร้........นามรูปมีลาม
นามรูปเป็นเหตุ....พิเศษรุกหวาม...."สฬายะฯลาม....ตา,หู..ใจนา

    ๙."สฬายาตะ"เหตุชัด.........................................ภวผัสสะเกิดหนา
ด้วยผัสสะก่อเกาะริตริกล้า.....................................ลุเวทนาเพราะอารมณ์

    ๑๐.เวทนา,ปัจจัย.........ก่อตัณหาไกล.......ความอยากมีบ่ม
ตัณหา,อยากพา....อุปาทานคม....เกิดยึดมั่นสม....ทุกสิ่งของตน

   ๑๑.อุปาทานสิถือครบ.........................................ลุประภพซิ"ภพ"ท้น
"ภพ"เป็นสิเหตุเจาะริสกนธ์.....................................ก็"ชาติ"จึงปรุเกิดหนา

    ๑๒."ชาติ"แน่ปัจจัย.......มีเกิดแล้วไซร้......ชรา,ตายตามมา
มีโศก,ทุกข์,ครวญ....กำสรวลแค้นหนา....กองทุกข์ใหญ่หล้า....เกิดเยี่ยงนี้แล

    ๑๓.แสดงต้น,ลุปลายโถม...................................."อนุโลมฯ"ซิเรียกแฉ
เริ่มจากอวิชช์ฯสิเจาะตริแล้.....................................ชรา,ตายและทุกข์ตาม

    ๑๔.ถ้าแจงย้อนพา.......ปฏิโลมเทศนา.......เริ่มแก่ตายผลาม
เพราะมีเหตุ"ชาติ"....ยาตรมี"ภพ"งาม.....กระทั่งถึงลาม...."อวิชชา"เอย

   ๑๕.ก็สิบสองสิวนเถียร.........................................ลุเฉวียนตลอดเอ่ย
ปัจจัยซิสันตติเจาะเผย...........................................ลุเหตุผลมิสิ้นแล

    ๑๖."สุตตันตภาฯ"........แจงปัจจัยหนา.......สิบสองกรานแล้
อวิชชานำ....เหตุถลำแฉ....มีสังขารแท้....อวิชชาคือใด

   ๑๗.อวิชชามิรู้ชัด.................................................อริย์สัจอะไรไข
"ทุกข์ผองและเหตุเจาะสมุทัย.................................."นิโรธ"ทางลิทุกข์ผลาญ

   ๑๘.สังขารมีใด.......ปรุงกุศลไซร้........ท่องกามาฯพาน
ด้วยกามคุณห้า....ฝ่า"รูปาฯ"ชาญ....สำเร็จด้วยทาน....ศีล,ภาวนา

    ๑๙.ก็สังขารสิปรุงชั่วยล.......................................อกุศล ณ กามาฯ
"อาเนญภิสังฯ"หทยะหนา.........................................สมาธิ์แน่วลุฌานสี่

    ๒๐.เจตนากุศล.........ท่อง"อรูปฯ"ด้น.......อรูปพรหมชี้
กายสังขารหนา....เจตนากายคลี่....ตั้งใจพูดดี....มโนดีพาน

   ๒๑.เพราะสังขารสิเหตุปรก....................................ภวหกเจาะวิญญาณ
ปรุงผ่านเลาะอายตนะฉาน........................................ซิตา,หู..มโนแฉ

    ๒๒.วิญญาณปัจจัย.......เกิดนาม,รูปไซร้......"นาม"เป็นใดแล้
ขันธ์สี่คือใด....ใช่เวทนาแน่....สัญญาขันธ์แท้....สังขาร,วิญญาณ

(ต่อหน้า ๒/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

    ๒๓.ปะ"รูป"จาก"มหาภูฯ"..................................จตุกรูซิ"ดิน.."พาน
แหล่งเกิด"อุปาทยะฯ"เจาะผ่าน............................จะเกิดรูปเจริญหนา

    ๒๔.นามรูป,ปัจจัย.......สฬาย์ตนะไซร้.......จึงเกิดมีกล้า
มีปสาทรูป,ตา....พาเห็นรูปหล้า.....รู้กระทบมา....เรียก"จักขาฯ"เอย

   ๒๕.ประสาทหู,จมูก,ลิ้น......................................วปุชิน"มโน"เผย
ด้วยมีประสาทก็ดุจะเอ่ย.......................................และรับรู้ซิเหมือน"ตา"

    ๒๖."โสตายะฯ,หู"........"ฆานายะฯ"กรู......."ชิวหายะฯ"หนา
"กายายะฯ,กาย"....พราย"มนายะฯ"กล้า....หกทางเชื่อมนา....รับรู้ได้แล

   ๒๗."สฬายาตะฯ"เหตุชัด....................................ภว"ผัสสะ"เกิดแน่
ทางเชื่อมเพราะอายตนะแฉ..................................ลุสัมผัสซิหกเอย

   ๒๘.จักขุสัมผัส.......โสตสัมฯชัด........ฆานสัมฯเอ่ย
ชิวหาสัมฯ,ลิ้น....ชินกายสัมฯเชย....มโนสัมฯเผย....กระทบทางใจ

    ๒๙.เจาะชี้"ผัสสะ"เหตุเร่....................................ภว"เวทนา"ไข
อารมณ์สิก่อปะทุมุไว............................................เพราะตา,จักขุสัมฯแฉ

    ๓๐.เช่นกัน"เวทนา".........เกิดแต่หูพา.......โสตสัมผัสแน่
ฆานสัมผัสมา....ชิวหาสัมฯแล้....กายสัมผัสแท้....มโนสัมฯนา

   ๓๑.เพราะ"เวทนา"สิก่อมาก.................................ภว"อยาก"ซิตัณหา
อยากได้นะ"รูป"ศิริวิภา...........................................ปะอยาก"สัททตัณฯ"เอย

    ๓๒.อยากได้กลิ่นฉม......."คันธตัณฯ"ดม......"รสตัณหา"เผย
"โผฏฐัพพ์ตัณหา"....พาสัมผัสเชย...."ธัมม์ตัณหา"เสย....ใจคิด"อยาก"แล

    ๓๓.เพราะ"ตัณหา"ริเหตุหนา..............................ตริ"อุปาฯ"ซิยึดแน่
ถือ"กามุปาฯ"ลุธุวแล้.............................................ริ"รูป,รส.."รตีหนา

    ๓๔."ทิฏฐุปาทาน".......ยึดคำสอนพาน.......ผิดความจริงพา
"สีลัพพ์ตุ"ติด....ชิดลัทธินา.....เชื่อความขลังมา...ไร้เหตุผลอิง

   ๓๕.เพราะ"อัตต์วาทุปาทาน"...............................ฐิติพานเจาะคิดยิ่ง
ถือวาทะตนลุภวจริง.............................................มิคำนึงซิเหตุผล

    ๓๖."อุปาทาน"หนา........เหตุก่อ"ภพ"มา.......มี"กรรมภพ"ดล
กรรมเป็นเหตุทำ....นำวิญญาณด้น....สู่"ภพ"ต่างยล....ตามดี,ชั่วแล

   ๓๗.เพราะ"อุปัตติภพ"ชัด....................................มติสัตว์เจาะ"เกิด"แน่
วิญญาณอุบัติเลาะภวแท้.......................................ณ "กามภพ"เพราะท่องกามหนา

   ๓๘."กามภพ"สิบเอ็ด.......ที่อยู่สัตว์เด็ด........พฤติกามคุณพา
ใน"อบายสี่"....ที่โลกมนุษย์นา....สวรรค์หกชั้นหล้า....อายุต่างกัน

    ๓๙.ก็"รูปภพ"สิสิบหก.......................................ภวปรกพระพรหมลุฌานครัน
พรหมมีซิรูปเจาะอติสรรค์.....................................เผดิม"ปาริสัชชา"

    ๔๐."อรูปภพ"ไซร้.........ผู้เกิด"รูป"ไร้.......อรูปพรหมหนา
มีสี่ชั้นจุ....ลุอรูปฌานกล้า....เริ่ม"อากาสาฯ"....ถึง"เนวสัญญ์ฯ"แล

   ๔๑.เจาะ"สัญญาฯ"สิภพลาม...............................ภว"นามขันธ์"แฉ
สัญญาสิมีเลาะพหุแน่............................................ซิเช่นกามภพหนา

    ๔๒."อสัญญาภพ".......ไร้นามขันธ์จบ......มีรูปขันธ์กล้า
เพียงอย่างเดียวเอย....เผยอบรมมา....จนลุฌานห้า....พรหมมี"รูป"ครัน

    ๔๓.ลุภพ"เนวสัญญาฯ".......................................คติหนาซินามขันธ์
มีหรือมิมีภณะยัน..................................................อรูป์พรหม ณ ชั้นสี่

    ๔๔."เอกโวการภพ".......มีรูปขันธ์จบ.......ไร้นามธรรมคลี่
"จตุโวการภพ"....สี่ครบนามชี้.....ไร้รูปขันธ์มี....อรูปพรหมเอย

   ๔๕.ผิภพ"ปัญจโวฯ"ชัด.......................................ภวสัตว์เจาะห้าเอ่ย
ขันธ์ห้าสิ"นาม"เกาะจตุเผย....................................เลาะหนึ่ง"รูป"ประกอบกาย

(ต่อหน้า ๓/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

    ๔๖.เช่นสัตว์เกิดใน........กามภูมิไซร้.......รูปภูมิขจาย
สิบห้าเว้นครัน....อสัญญสัตว์กราย....มีแค่หนึ่งฉาย....เพียงรูปขันธ์แล

   ๔๗.เพราะ"ภพ"เป็นสิเหตุยาตร...........................ภว"ชาติ"จะเกิดแฉ
สัตว์มีซิอายตนะแล้..............................................และ"ภพ"เหตุเหมาะ"ชาติ"หนา

   ๔๘."ชาติ"เป็นปัจจัย.......มีเหตุตามไว........ชรา,มฤต,โศกกล้า
คร่ำครวญ,ทุกข์โถม....โทมนัสใจมา...."อุปายาส"ครา....เกิดทุกข์ทั้งมวล

    ๔๙."ชรา"เป็นสิคร่ำคร่า.....................................พละล้าซิกายผวน
กายเสื่อมและหง่อมชิรณะซวน..............................เจาะทรุดโทรมและอ่อนแรง

    ๕๐.มรณะไฉน.........ตาย,ทลายไว.......ขันธ์แตกทลายแจง
ชีวิตินทรีย์....ชี้ขาดสูญแกร่ง....เรียก"ชาติ"เหตุแต่ง....ชรา,ตายมีครัน

   ๕๑.พิลาป"โสกะ"เป็นใด.....................................รวะไซร้เพราะโศกศัลย์
เสื่อมโรคะ,ญาติลุทุขะหวั่น...................................ลุเสื่อมศีลและเงินทอง

    ๕๒."ปริเทวะ".......ความร้องไห้ปะ......ครวญ,พร่ำเพ้อร้อง
"ทุกข์"เป็นไฉน....กายไม่สุขผ่อง....อารมณ์ทุกข์ผอง....ไม่สำราญเลย

    ๕๓."อุปายาส"สิแค้นเคือง..................................ชิระเรื่องซิเสื่อมเผย
"โทม์นัส"เจาะทุกข์หทยะเอ่ย................................มิสำราญกะอารมณ์

    ๕๔."อภิธรรมภาช์นีย์".......ปัจจยาการชี้.......ละเอียดมากชม
แจง"ปัจจยฯ"สี่....รี่"เหตุจตุฯ"คม....."สัมปยุตฯ"สม....อัญญมัญญ์ฯไกล

   ๕๕.ผิปัจจายะฯแจกแจง....................................เจาะแสดงซิปัจจัย
สิบสองสิองค์ตะมิวิไล..........................................มิสมบูรณ์ซิแหล่งสอง

    ๕๖.อวิชชา,ปัจจัย........ก่อให้เกิดไซร้.......สังขาร,ปรุงผอง
สังขารปรุงผาย....กาย,พูด,ใจจ้อง....วิญญาณรู้ส่อง....หกวิญญาณแล

   ๕๗.เพราะ"วิญญาณ"สิปัจจัย............................ภวไซร้ซิ"นาม"แน่
วิญญาณก็จิตจะเจาะลุแฉ...................................ซิครรภ์แม่เพาะตัวอ่อน

   ๕๘.มีทั้งรูป,นาม.......กายและใจลาม........เกิดชีวิตจร
เจริญสืบไป....ไร้วิญญาณสลอน....หรือตายดับคลอน....ไร้นามรูปเอย

    ๕๙.เพราะ"นาม"หนุน"มโน,ใจ"..........................หฤทัยอุบัติเคย
ปัจจัยมนายตนะเผย............................................กระทบผัสสะมีครัน

    ๖๐.มี"ผัสสะ"แล้.........ก่อ"เวทนา"แน่.......รู้สึกได้สรรค์
เวทนา,ปัจจัย....ได้"ตัณหา"พลัน....พึงพอใจดั้น....สุข,ทุกข์,เฉยแล

   ๖๑.เพราะ"ตัณหา"กระตุ้นหนา...........................ริ"อุปาฯ"เจาะเกิดแน่
ยึดมั่นสิพลันวะดนุแฉ...........................................และกลายเป็นอุปาทาน

    ๖๒."อุปาทาน"ไซร้.......ยึดติดมั่นไว......หนุนสร้าง"ภพ"พาน
ด้วยปรุงสิ่งต่าง....พลางตามยึดกราน....ภาวะพร้อมขาน....เกิด"ภพ"ได้ดล

    ๖๓.สิ"ภพ"หนุนและเกื้อ"ชาติ"............................ภวยาตรเจาะเกิดยล
ทำกรรมกุศล,รึอกุศล.............................................ประเดิมเกิดซิรูป,นาม

    ๖๔.มี"ชาติ"เกิดแล้ว.......ขันธ์ห้าก่อแน่ว.......ชีวิตเกิดผลาม
"ชรามรณะ"....จะตามเร็วลาม.....ความหง่อม,เสื่อมทราม...ความตายจำปลง

   ๖๕.ผิ"ปัจจายะฯ"ตอนสอง..................................ภวพร่องมิครบองค์
ปัจจัยอวิชช์ฯเจาะหิตะบ่ง......................................ลุสังขารซิเกิดครัน

    ๖๖.สังขาร,ปัจจัย........ปรุงแต่งแล้วไซร้.......วิญญาณเกิดพลันฯ
วิญญาณเกื้อหนุน....จุนให้เกิดสรร...."นาม"จึงมีดั้น....และ"รูป"เกิดพาน

   ๖๗.พระพุทธเจ้าสิตรัสชื่อ....................................มนะคือสิวิญญาณ
ย่อมเวียนแวะ"นาม"จะมิมลาน.................................ไถลพร้อมจะเกิดวน

   ๖๘."นาม"เป็นปัจจัย.......เกิด"ผัสสะ"ได้........จากกระทบผล
"ผัสสะ"ปัจจัย....ไซร้กระทบดล....เกิด"เวทนา"ล้น....รู้สึกตามมา

(ต่อหน้า ๔/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

    ๖๙.เพราะ"เวท์นา"สิปัจจัย..................................หิตะไวกะ"ตัณหา"
รู้แล้วก็"อยาก"ริวสะหนา........................................ซิมากขึ้นตลอดกาล

    ๗๐.มี"ตัณหา"แล้ว.........เป็นปัจจัยแน่ว.......เกิด"อุปาทาน"
อุปาฯปัจจัย....ทำให้เกิดผ่าน....ณ ภพหน้าพาน....เวียนเช่นนี้แล

    ๗๑.เพราะ"ภพ"เน้นสิหนุนชัด..............................เจาะอุบัติซิ"ชาติ"แท้
"ชาติ"มี"ชรา,มรณะแน่...........................................ก็ตามพลันเกาะทุกข์ผอง

    ๗๒."ปัจจ์ยะฯตอนสาม.......แจกแจงสัตว์ตาม........เกิดในครรภ์ครอง
"อวิชชา"หนา....หารู้จริงคล่อง....อริย์สัจสี่ตรอง...."สังขาร"มีกราน

    ๗๓.เพราะ"สังขาร"สิปรุงแต่ง..............................หิตะแจ้งลุ"วิญญาณ"
"วิญญาณ"จะก่อลุภวพาน......................................และ"นามรูป"เจาะนาม,กาย

    ๗๔."นามรูป"ปัจจัย......."อายตนะ"ไว.......คือ"มโน"เกิดฉาย
"อายตนะหก"....ปรกปัจจัยกราย.....เกิด"ผัสสะ"พราย....เริ่มกระทบพา

    ๗๕.เพราะมี"ผัสสะ"ปัจจัย..................................ภวไวลุ"เวท์นา"
"เวท์นา"สิหนุนตริวสะกล้า.....................................ซิ"ตัณหา"เจาะมากหลาย

    ๗๖."ตัณหา"ปัจจัย........"อุปาทาน"ไซร้.......เกิดยึดมั่นกราย
มี"อุปาทาน"....พานยึดสิ่งพราย....เป็นของตนหมาย...."ภพ"หน้ามีครา

   ๗๗.เพราะ"ภพ"หนุนสิเด่นชัด..............................เจาะอุบัติซิ"ชาติ"หนา
"ชาติ"เริ่ม"ชรา,มรณะ"มา......................................ซิตามพร้อมปะทุกข์ผอง

   ๗๘.ปัจจ์ยะฯตอนสี่.......แจกแจงสัตว์คลี่........"โอปปาติฯ"ครอง
เริ่ม"อวิชชา"....พาไม่รู้ถ่อง....อริยสัจส่อง...."สังขาร"มีพาน

    ๗๙.เพราะ"สังขาร"สิปรุงแต่ง.............................ตริแจรงลุ"วิญญาณ"
"วิญญาณ"ซิเกื้อเจาะประสาน...............................มุ"นามรูป"อุบัติมี

    ๘๐."นามรูป"ปัจจัย........."สฬาย์ตนะ"ไว.......ทวาร,ตา..ใจคลี่
เพราะ"สฬาย์ตนะ"....เกิดประภพชี้....ผัสสะรู้รี่....เกิดกระทบมา

   ๘๑.เพราะมี"ผัสสะ"ปัจจัย..................................ภวไซร้ลุ"เวท์นา"
เวท์นาสิเอื้อเกาะวสะคว้า......................................ซิ"ตัณหา"รตีเผย

    ๘๒."ตัณหา"ปัจจัย......."อุปาทาน"ไว......ก่อเกิดตามเอย
มี"อุปาทาน"....ไม่รานเลิกเลย....มั่นทุกสิ่งเปรย...."ภพ"หน้ามีแล

    ๘๓.เพราะ"ภพ"เป็นสิปัจจัย................................ฐิติไซร้ลุ"ชาติ"แน่
"ชาติ"หนุน"ชรา,มรณะ"แท้....................................และตามพร้อมเจาะทุกข์หลาย

    ๘๔."เหตุจตุกกะ".......เหตุสี่ตอนปะ.......วนวัฏฏะปลาย
เหตุตอนหนึ่งชิด...."อวิชชา"หนุนกราย.....ให้"สังขาร"ผาย....ปรุงดี,ชั่วกราน

   ๘๕.เพราะ"สังขาร"สิเริ่มดล................................ปฏิสนธิวิญญาณ
คราจิตอุบัติและระยะพาน....................................ซิหลังเกิดมนุษย์ หนา

    ๘๖.สังขารปรุงปก........รู้ผ่านทวารหก.......จักขุวิญญ์ฯกล้า
โสตวิญญ์ฯ,ฆานวิญญ์ฯ....มีลิ้น,ชิวหาฯ....กายวิญญาณมา....มโนวิญญ ฯเอย

   ๘๗.เพราะ"วิญญาณ"สิเหตุผลาม......................ภว"นาม"ซิมีเอ่ย
วิญญาณก็คือหทยะเผย.....................................ซิ"นาม,เจตสิก"แล

   ๘๘."วิญญาณ"กับ"นาม".......เป็นเหตุเด่นตาม........อยู่ชิดกันแน่
เวียนและวนไป....เหมือนไซร้"จิต"แท้....กับ"เจตสิก"แล้....เกิดพร้อมกันเลย

    ๘๙.เพราะ"นาม,เจตสิก"หนา............................หิตะ"อายะฯหก"เอ่ย
ด้วยอายะฯคือหทยะเผย.....................................จะมี"เจตสิก,นาม"

    ๙๐.อายะฯที่หก.........คือ"มโน"ปก.......เป็นปัจจัยผลาม
กับ"ผัสสะ"ชี้....ถ้ามี"มโน"ลาม....เกิดกระทบตาม....ผัสสะมีพลัน

   ๙๑.เพราะมี"ผัสสะ"เหตุเตร่...............................ภว"เวทนา"สรรค์
เวท์นาสิหนุนริวสะดั้น..........................................ลุ"ตัณหา"ซิมากหนา

(ต่อหน้า ๕/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

    ๙๒."ตัณหา"เหตุเอย.......อยากหลายสิ่งเผย........ยึดของตนคว้า
เรียก"อุปาทาน"....พานเหตุตัณหา....อุปาฯมีกล้า....จากตัณหากราน

    ๙๓.เพราะ"อุปาฯ"สิเหตุจบ.................................ภว"ภพ"ลุมีขาน
จิตยึดอะไรก็นิรมาณ............................................ซิภพภูมิและเวียนวน

    ๙๔.เพราะ"ภพ"เป็นปัจจัย.......เช่นสัตว์เกิดไซร้.......ในกามภพยล
มียึดถือมั่น....ครันต้องเกิดดล.....ภพเป็นเหตุผล...."ชาติ"จึงมีตาม

    ๙๕.เพราะมี"ชาติ"สิเหตุหนา..............................ก็ชราและตายผลาม
ปัจจัย"อิทัปฯ"เจาะระบุลาม...................................จะต้องมีซิ"นี้"หนา

    ๙๖.เหตุจตุกกะ........อันที่สองปะ.......ไม่รู้"อวิชชา"
"อวิชชา"เจือจาน...."สังขาร"ปรุงมา....เพราะไม่รู้นา....ปรุงสังขารมาย

   ๙๗.เพราะ"สังขาร"สิปรุงแต่ง..............................มนะแจ้งซิรู้หลาย
วิญญาณก็คือหทยะฉาย.......................................จะเกิดมีเพราะสังขาร

    ๙๘."วิญญาณ"รับรู้.......ก่อให้"นาม"ชู........สุข,ทุกข์รู้พาน
เจตนา,จำบ่ม....อารมณ์มีผ่าน....รู้ได้ด้วยทวาร....ตา..ใจนั้นแล

    ๙๙.เพราะ"นาม,เจตสิก"มุ่ง................................ภวปรุงซิเกิดแน่
เกิดผัสสะทางหทยะแฉ........................................ฉะนี้ผัสสะเหตุนาม

    ๑๐๐."ผัสสะ"ปัจจัย.........นำก่อเหตุให้.......เกิด"เวทนา"ผลาม
สิ่งสามต่างหนา...."ตา"เห็น"รูป"ลาม...."จักขุวิญญ์ฯ"ตาม....จึงรู้เวทนา

   ๑๐๑.เพราะ"เวท์นา"เจาะรู้ใด..............................รติไซร้ลุ"ตัณหา"
เวท์นามิมีก็นิรหนา................................................สิตัณหาอะไรเลย

    ๑๐๒."ตัณหา"ปัจจัย......."อุปาทาน"ไซร้........เกิดด้วย"อยาก"เผย
ได้แล้วชอบใจ....ยึดไว้พลันเอย....ยึดอุปาฯเอ่ย....เหตุตัณหาแล

    ๑๐๓."อุปาทาน"สิยึดมั่น....................................จะลุสรรค์ซิ"ภพ"แฉ
เหตุยึดมุภพลุภวแน่..............................................เหมาะเหมือนกับสภาพตน

    ๑๐๔."ภพ"เป็นปัจจัย......."ชาติ"จึงมีได้.......เมื่อยึดภพดล
ยึดมั่นสิ่งหวัง....ที่ตั้งภพยล.....ภายภาคหน้าผล....จึงต้องเกิดเวียน

    ๑๐๕.เพราะ"ชาติ"เป็นสิเหตุหนา........................ลุชราและตายเถียร
เกิดแล้วก็เป็นปกติเปลี่ยน.....................................สภาพธรรมชาติเอย

    ๑๐๖.เหตุจตุกกะ........ตอนที่สามปะ.......ปฏิจจ์สมุปฯเผย
เริ่มเหตุ"อวิชชา"....หารู้จริงเอ่ย....อริยสัจจ์ฯเชย...."สังขาร,ปรุง"ยล

   ๑๐๗.เพราะสังขารสิเหตุชิน...............................ภววิญญ์ฯซิเกิดดล
สังขารเจาะก่อลุ"ปฏิสนธิ์".....................................จะเกิดมา ณ ภพหน้า

   ๑๐๘.เมื่อเกิดมาแล้ว.......สังขารปรุงแน่ว........"วิถีวิญญ์ฯมา
เกิดวิญญาณหก....ปรก"จักขุฯ"หนา...."โสตวิญญาณ"กล้า....และมโนวิญญาณ

    ๑๐๙.เพราะ"วิญญาณ"สิเหตุผลาม.....................ภว"นามและรูป"พาน
วิญญาณริก่อลุนิรมาณ..........................................ซินามขันธ์และรูปขันธ์

    ๑๑๐.นามขันธ์สี่หนา.........เวทนา,สัญญา.......สังขาร,วิญญ์ฯครัน
รูปขันธ์คือกาย....ฝ่ายวิญญ์ฯเวียนดั้น....ใกล้นามรูปพลัน....จึงเกิดตายวน

   ๑๑๑.เพราะ"นามรูป"สิเหตุหนา............................ก็"มนายะฯ"ใจผล
นามรูปประกอบหทยะท้น.......................................เจาะเป็นเหตุ"มโน"เผย

    ๑๑๒."อายะฯที่หก".......เป็นปัจจัยปก.......ของ"ผัสสะ"เอย
"ผัสสะ"เกิดไซร้....อาศัยมโนเอ่ย....จิตแหล่งเกิดเกย...."ผัสสะ"จึงมี

    ๑๑๓.เพราะมี"ผัสสะ"เตร็ดเตร่............................ภว"เวทนาคลี่
เมื่อเกิดแตะอายตนะชี้...........................................ซิสามสิ่งประชุมแล

    ๑๑๔.สามสิ่งอายะฯ.......ทั้งใน-นอกปะ.......และวิญญาณแฉ
เกิดผัสสะแน่ว....รู้แคล่วสุขแน่.....รู้ทุกข์,เฉยแล้....คือเวทนา

(ต่อหน้า ๖/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

    ๑๑๕.เพราะ"เวท์นา"สิสาเหตุ...........................วสะเจตน์เจาะตัณหา
รู้สึกรตีซิพหุกล้า................................................ลุตัณหาเพราะเวท์นา

    ๑๑๖."ตัณหา,อยาก"ฉาน........ยิ่งแสวงหาพาน.......ได้แล้วชอบหนา
จึงเกิดยึดมั่น....ดั้น"อุปาฯ"กล้า....เพราะมีตัณหา...."อยาก"เป็นเหตุนำ

    ๑๑๗."อุปาทาน"สิเหตุจบ.................................ภว"ภพ"อุบัติพร่ำ
ยึดติดอุปาฯและจะกระทำ...................................ซิกรรมหลายเจาะ"ภพ"วน

    ๑๑๘."ภพ"ที่อาศัย.......สัตว์ทำกรรมไซร้........ดี,ชั่วบ้างผล
ตายแล้วจึงไป....ภพใหม่ต่างยล....ภพปัจจัยด้น...."ชาติ"เกิดจึงมี

    ๑๑๙.เพราะ"ชาติ"เหตุชราล้า...........................มรณาซิแน่ชี้
มีเกิดก็ต้องชิระฉะนี้............................................มฤตตามเผชิญหนา

    ๑๒๐.เหตุจตุกกะ.........มีสี่ตอนปะ.......เริ่ม"อวิชชา"
ความไม่รู้จริง....ยิ่งอริย์สัจจ์กล้า....เกิดปรุงแต่งพา....เหตุ"สังขาร"แล

    ๑๒๑.เพราะ"สังขาร"สิก่อผล.............................อกุศล,กุศลแน่
"วิญญาณ"ปฐมก็ภวแน่.........................................อุบัติเด่นเพราะสังขาร

    ๑๒๒."วิญญาณ"เหตุดั้น.......รูปขันธ์,นามขันธ์........ให้บังเกิดพาน
"นามรูป"เหตุมี....ชี้เพราะวิญญาณ....วิญญาณเกิดกราน....เพราะนามรูปพรู

    ๑๒๓.เพราะ"นามรูป"สินำมา...............................เจาะ"สฬายะฯ"ตา,หู..
แต่เกิดและรู้ลุภวกรู..............................................กระทำงานลุล่วงหนา

    ๑๒๔.ทางติดต่อสม.......รูป,ธรรมารมณ์.......ประสานงานพา
เกิดวิญญาณครบ....รู้จบสิ่งคว้า.....นามรูปนี้นา....ก่อสฬายะฯแล
 
    ๑๒๕.เพราะ"อายาตะฯ"ที่หก..............................มนะปรกก็ใจแฉ
ก่อผัสสะ,"อายาตะฯ"แล้........................................ซิใน-นอกกระทบหนา

    ๑๒๖.วิญญาณทางใจ........เกิดรู้สึกไซร้.......สุข,ทุกข์,เฉยมา
มนายตนะ....ปะปัจจัยกล้า....เกิดกระทบพา....เหตุผัสสะเอย

   ๑๒๗.เพราะมีผัสสะเหตุคุม.................................จะประชุมสิสามเอ่ย
ด้วยอายะฯในและพหิเผย.....................................กะวิญญาณลุเวท์นา

    ๑๒๘.กระทบสามสิ่ง.......พลันรู้เวท์นาจริง........สุขเวทนาหนา
ทุกข์เวท์นาเอย....เผยอุเบกขา....เรียกเวท์นาว่า....ผล"ผัสสะ"มี

    ๑๒๙.เพราะเวทนาสิรู้สึก..................................สตินึกและยินดี
เกิด"อยาก"จิรังลุฐิติชี้..........................................เจาะ"ตัณหา"เพราะเวท์นา

    ๑๓๐."ตัณหา"คิดอยาก........."อุปาทาน"มาก.......ยึดเพราะอยากพา
สิ่งนั้นของเรา....เฝ้ายึดทุกข์มา...."อยาก"เหตุยึดหนา....เกิดอุปาทาน

   ๑๓๑."อุปาทาน"สิยึดมั่น.....................................ภวดั้นซิ"ภพ"พาน
กอปรกรรมซิมายเจาะพละขาน.............................จะก่อภพอุบัติตาม

    ๑๓๒."ภพ"เป็นปัจจัย.......จิตครานี้ไซร้........ยึดมั่นตนลาม
เร่าร้อนเป็นทุกข์....เหตุรุกเกิดความ....คือ"ชาติ"แน่ผลาม....ในภพต่อไป

    ๑๓๓.เพราะ"ชาติ"แน่วสิเกิดหนา........................ก็ชรา,มฤตไว
เศร้าโศกพิไรปกติไซร้..........................................เพราะเป็นธรรมชาติแล

    ๑๓๔.สัมปยุตต์ฯแจก.......ตอนที่หนึ่งแตก.......ความไม่รู้แฉ
คือ"อวิชชา"....เหตุพาเกิดแท้.....สังขารปรุงแน่....กาย,วาจา,ใจ

    ๑๓๕.กระทำผิดมิรู้จริง......................................มทะดิ่งและยึดไว้
สังขารประภพก็เพราะหทัย...................................ประกอบด้วยอวิชชา

    ๑๓๖."สังขาร"ปัจจัย........เหตุวิญญาณไซร้.......ร่วมสังขารหนา
อภิสังขาร....กรานดี,ชั่วมา....ผลกรรมส่งพา....วิญญาณเกิดพาน

   ๑๓๗.ณ ภพหน้าเพราะ"ปรุง"ดล.........................ปฏิสนธิวิญญาณ
วิญญาณสิเกิดภวประสาน....................................กะสังขารซิแท้เทียว

(ต่อหน้า ๗/๑๘) : ๑๓. วิภังค์ : ปัจจยาการวิภังค์

       ๑๓๘."วิญญาณ"ปัจจัย........ประกอบร่วมไซร้........กับ"นาม"แน่เชียว
นามรู้อารมณ์....ได้ชมเฉลียว....จากวิญญาณเปรียว....หก"อายะฯ"แล

    ๑๓๙.ก็"ตา,จักขุฯ"โสตฯท้น..........................สุวคนธ์จมูกแฉ
"ชิวหาฯและกายฯ"หทยะแล้.............................มโนวิญญ์ฯสิใจรู้

    ๑๔๐.นาม:เจตสิกไซร้.........ปัจจัยร่วมไว......."มนายะฯหก"พรู
เหตุผลซึ่งกัน....นามนั้นไร้กรู....โลภ,โกรธ,หลงชู....ช่วยมนายะพา

    ๑๔๑.ก็นามมีวิตกพาน...................................และวิจารลุเวท์นา
ศรัทธา,ฉลาดวิริยะหนา....................................ลุช่วยเหลือมนาฯเอย

    ๑๔๒.มนายตนะ.......เหตุประกอบปะ........กับผัสสะเอ่ย
สามสิ่งกระทบ....ครบอายะฯเผย....ใน-นอก,วิญญ์ฯเชย....ผัสสะเกิดแล

    ๑๔๓.กระทบผัสสะรู้สึก.................................สุขะตรึกรึทุกข์แฉ
สุขทุกข์สิไร้เจาะนิรแท้......................................ซิกลาง,เวทนาเผย

    ๑๔๔."เวทนา"รู้ตรึง.......ยินดีคะนึง.......เกิด"ตัณหา"เอย
อยากด้วยติดใจ....ชอบไซร้จนเคย.....ตัณหาเกิดเอ่ย....จากรู้สึกครัน

    ๑๔๕.เพราะ"ตัณหา"สิปัจจัย...........................วสะได้รตีพลัน
เกิดยึดมิปล่อยตริธุวมั่น.....................................หทัยเกิด"อุปาทาน"

    ๑๔๖."อุปาทาน"ถือ........ยึดสิ่งนั้นครือ.......เป็นของตนพาน
เกิดความเคยชิน....ยินดีสภาพกานต์....เกิด"ภพ"หน้าขาน....เกิดวนเวียนไป

    ๑๔๗.เพราะ"ภพ"แหล่งอุบัติชัด........................ศยะสัตว์เจาะ"ชาติ"ไซร้
ผลกรรมจะนำลุภวไว..........................................จะมี"ภพ"เหมาะตนเผย

    ๑๔๘."ชาติ"เป็นปัจจัย.......เมื่อเกิดแล้วไว........ชรา,ตายตามเอย
ตามธรรมชาติ....กายยาตรเสื่อมเปรย....แล้วสิ้นสูญเลย....เป็นวงจรแล

    ๑๔๙.ผิ"สองสัมปยุตต์ฯ"กิจ.............................เจาะ"อวิชช์ฯ"มิรู้แฉ
ความจริงประเสริฐอริยะฯแท้...............................กุ"สังขาร"เลอะเลือนปรุง

    ๑๕๐."สังขาร"เหตุนำ.........ปรุงแต่งผิดถลำ.......วิญญาณรู้ผลุง
ผิดตามสังขาร....วิญญาณกอปรผดุง....รอบรู้บำรุง....ด้วยสังขารเอย

    ๑๕๑.เพราะ"วิญญาณ"สิเหตุผลาม....................ภวนามประกอบเอ่ย
วิญญาณก็จิตจะหิตะเผย.....................................กะนาม,เจตสิกแล

    ๑๕๒."นาม"คือจิต,มโน-.......วิญญาณธาตุโผล่........ประกอบร่วมแน่
กับนามธรรมอื่น....มีดื่นเหมาะแล้....กระทบร่วมแท้....เกิด"ผัสสะ"มา

    ๑๕๓.เพราะมี"ผัสสะ"ชี้จบ................................ตริกระทบซิรู้หนา
เกิด"เวทนา"ลุสุขะกล้า........................................ลุทุกข์หรือเจาะเฉยเฉย

    ๑๕๔."เวทนา"ปัจจัย.......รู้สึกเกิดไซร้.......ในกามคุณเอ่ย
เพลิดเพลินรูป,รส....คิดจดเพิ่มเอ่ย....."อยาก,ตัณหา"เกย....ร่วมเกิดเร็วพาน

    ๑๕๕.เพราะ"ตัณหา"สิปัจจัย............................ภวไซร้"อุปาทาน"
ได้สิ่งซิครบก็ธุวขาน...........................................เจาะยึดมั่นวะของตน

    ๑๕๖.เหตุ"อุปาทาน"........ยึดทุกสิ่งกราน.......ก่อ"ภพ"เกิดดล
ยึดติดเหล่านี้....ก็ชี้เวียนวน....สังสารวัฏผล....มีภพหน้าแล

   ๑๕๗.เพราะภพหน้าอุบัติยาตร...........................ภว"ชาติ"เกาะเกี่ยวแน่
เจต์นาและจิตลุขณะแฉ.......................................ณ ภพนี้จะไปไกล

    ๑๕๘."ชาติ"เป็นเหตุนา.......ชรา,ตายมีหนา........กฏธรรมชาติไข
"ธัมมัฏฯ"ตั้งจด....กฏ"ธัมม์นิฯ"ไว...."อิทัปปัจจ์ฯ"ไซร้....เกิดด้วยเหตุแล

    ๑๕๙.เจาะสาม"สัมปยุตต์ฯ"กิจ..........................เพราะ"อวิชช์ฯ"มิรู้แท้
ความจริงประเสริฐอริยะแล้..................................ลุ"สังขาร"ซิกรรมหลาย

    ๑๖๐."สังขาร"ปัจจัย.........เกิด"วิญญาณ"ไซร้.......ด้วยสังขารฉาย
ทำกรรมชั่ว,ดี....ชี้"จิต"รับกราย....ปฏิสนธิ์วิญญ์ฯพราย....เกิดภพหน้าดล