ลักษณะสัมผัสใน

      ค้นตำรา มาเล่าย้ำ เรื่องสัมผัส                   ข้อบัญญัติ แห่งกลอนกานท์ ที่ท่านสอน
“สัมผัสนอก” บังคับไม่ ให้ตัดทอน                   “สัมผัสใน” แห่งกลอน ห่อนบังคับ

     จำแนกรูป เด่นชัด ตัดสงสัย                      หากสนใจ เชิญเถิดหนา มาสดับ
เริ่มด้วย “เคียง” สัมผัสชิด ติดกันครับ              คำนั้นนับ สองคำ จำจงดี

    “เทียบเคียง” สัมผัสเรียง ชิดสามคำ             “ทบเคียง” จำ สอง “เคียง”ต่อ ก็เป็นสี่     
“เทียบแอก” สัมผัสกัน คั่นกลางมี                    สัมผัสนี้ ท่านหมาย อยู่ปลายวรรค

     “แทรกเคียง”เช่น “เทียบแอก” มิแตกต่าง      แต่ให้อยู่ ต้นวรรควาง ไว้เป็นหลัก
“แทรกแอก”เช่น “เทียบเอก”ไม่ ไกลกันนัก         แต่สองคำ แทรกประจักษ์ อยู่ประจำ

      หลายรูปแบบ สัมผัสใน ได้หยิบยก           ยังมีอีก “ยมก” ยกซ้ำคำ
“คู่”สัมผัส เสียงอักษร ซ้อนสองซ้ำ                 “เทียบคู่” สัม  ผัสอักษร สามซ้อนเรียง

     “เทียมรถ” สัม  ผัสอักษร ซ้อนเป็นสี่         “เทียบรถ” มีห้าซ้อนอักษรเสียง
“ทบคู่”มี สี่อักษร สองสองคู่เคียง                  “แทรกคู่”เพียง “คู่”ถูกแทรกแยกประพัทธ์   
          
    “นิสสัย”สัม  ผัสอักษร ท้าย-ต้นวรรค          หนึ่ง-สองและ  สาม-สี่หลัก อันจำกัด
“นิสสิต” นั้นคล้าย “นิสสัย” ทั่วไปชัด              เพียงวรรคหลัง นั้นใช้ถัด คำสองแทน    
     
    สัมผัสในไม่บังคับ หรอกครับท่าน              หากไร้สิ้น “อลังการ” สาธารณ์แสน
แม้เพราะพริ้ง ก็จริงแต่ แค่  “แกนแกน”          อย่าดูแคลน จงเคร่งครัด สัมผัสใน 
                 
                                                                    ธนุ  เสนสิงห์

                                                  ตัวอย่างสัมผัสใน
 
                            ตัวอย่างสัมผัส    “เคียง” หมายถึงสัมผัสสระเรียงชิดกัน 2 คำ เช่น 
                                                     (แหกตาหลอกกลอกคางทำหางโก่ง)         
                            ตัวอย่างสัมผัส    “เทียบเคียง” หมายถึงสัมผัสสระเรียงชิดกัน 3 คำ เช่น 
                                                     (เห็นนกหกกกลูกรัญจวนจิต)         
                            ตัวอย่างสัมผัส    “ทบเคียง” หมายถึงสัมผัสสระสองสระเรียงกันสระละ 2 คำ เช่น 
                                                     (เสียงเลื่อนลั่นครั่นครื้นพื้นพิภพ)        
                            ตัวอย่างสัมผัส    “เทียบแอก” หมายถึงสัมผัสสระที่มีสระอื่นคั่น 1 สระ อยู่ปลายวรรค เช่น 
                                                     (ปีบจำปีจำปาแลกาหลง)      
                            ตัวอย่างสัมผัส    “แทรกเคียง” หมายถึงมีสระอื่นคั่น 1 สระ อยู่ต้นวรรค เช่น 
                                                     (สิ้นบุญแล้วน้องแก้วจะลาตาย)      
                            ตัวอย่างสัมผัส    “แทรกแอก” เป็นลักษณะเดียวกับเทียบแอกแต่มีสระอื่นคั่น 2 คำ เช่น 
                                                     (แต่เห็นกันยังไม่ทันได้บอกกล่าว)     
                            ตัวอย่างสัมผัส    “ยมก” หมายถึงการซ้ำคำ เช่น 
                                                     (ถึงวัดทอง ทองทาบ อยู่ปลาบเปล่ง)         
                            ตัวอย่างสัมผัส     “คู่” หมายถึงสัมผัสอักษรชิดกัน 2 คำ เช่น 
                                                     (ที่เภทภัยสารพัดกำจัดแคล้ว)       
                            ตัวอย่างสัมผัส    “เทียบคู่” หมายถึงสัมผัสอักษรชิดกัน 3 คำ เช่น 
                                                     (มาแปลงเปลี่ยนแปลกไปไม่เหมือนก่อน)
                            ตัวอย่างสัมผัส    “เทียมรถ” หมายถึงสัมผัสอักษรชิดกัน 4 คำ เช่น 
                                                     (โอ้อกเอ๋ยอาวรณ์ต้องจรจาก)     
                            ตัวอย่างสัมผัส     “เทียบรถ” หมายถึงสัมผัสอักษรชิดกัน 5 คำ เช่น 
                                                     (มาโรยร่วงแรมรศเรณูนวล)
                            ตัวอย่างสัมผัส     “ทบคู่” คือสัมผัสอักษร 2 อักษรเรียงกัน 2 คำ เช่น 
                                                     (จนดาวเดือนเลื่อนลับไปจากฟ้า)      
                            ตัวอย่างสัมผัส     “แทรกคู่” เป็นสัมผัสอักษรที่มีอักษรอื่นคั่น 1 คำ เช่น 
                                                     (ตัวคนเดียวหลงเดินในดงแดน)        
                            ตัวอย่างสัมผัส      “นิสสัย” คือสัมผัสอักษรระหว่างปลายวรรคหน้ากับต้นวรรคหลัง เช่น    
                                                     (ฝืนวิโยคโศกเศร้าเข้าในห้อง     เห็นแท่นทองที่ประทมภิรมย์สงวน)         
                            ตัวอย่างสัมผัส     “นิสสิต” คือ อักษรปลายวรรคหน้าสัมผัสอักษรที่สองของวรรคหลัง เช่น   
                                                     (ให้ปลาบปลื้มมิได้ลืมละอาลัย     คิดแล้วให้หวนซ้ำระกำทรวง)    
   
                                                                            ธนุ  เสนสิงห์    


                     ข้อมูลจาก    หนังสือชื่อการประพันธ์โคลงสี่สุภาพ  กรมศิลปากร  
                                    พิมพ์เผยแพร่  พ.ศ. ๒๕๔๘ บุญเตือน  ศรีวรพจน์