ได้ความรู้เพิ่มเติมมาจากท่าน"คอนพูธน" ที่เวบ "บ้านกลอน" ว่า

"...เมื่อก่อน อำ ไอ ใอ เอา เคยเป็น ลหุ ปัจจุบันกลับใจมาเป็น ครุ แล้ว อิอิ
ปัจจุบัน ลหุ นิยมเขียนกันโดยใช้คำสระเสียงสั้นทีไม่มีตัวสะกด
แต่ใครยังเขียน อำ ไอ ใอ เอา เป็น ลหุ อยู่ก็ไม่ถือว่าผิด เพราะยังเขียนแบบเดิม
แต่นักกลอนปัจจุบันไม่นิยมเขียน  เหมือนกลอนสัมผัสเกิน ไม่ผิด
แต่ปัจจุบันไม่นิยมเขียน.....เนาะ"

http://www.baanklon.com/index.php?topic=5505.msg24407;topicseen#msg24407

ก็เลยเกิดอยากจะวิเคราะห์และตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับกลุ่มคำ ที่วางในตำแหน่ง "ครุ-ลหุ" ของฉันท์ในสมัยอยุธยา
ภายใต้สมมติฐานที่ว่า "ฉันท์สมัยอยุธยา เคร่งฉันทลักษณ์เหมือนกันกับฉันท์ในสมัยปัจจุบัน"
โดยผมจะเอาเรื่อง "สมุทรโฆษคำฉันท์" มาทำการวิเคราะห์

แห่ ๆ ขอย้ำทั้งหมดที่จะนำเสนอต่อไปเป็นเพียงความเห็น
ผิดพลาดประการใดก็ขออภัยไว้ล่วงหน้าเลยนะครับ

ด้วยจิตคารวะ

ศรีเปรื่อง
๑๘ มี.ค. ๒๕๕๘

[ดำเนินเรื่องและไหว้ครูเล่นหนัง]

อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑

ค ค ล ค ค        ล ล ค ล ค ค
ค ค ล ค ค        ล ล ค ล ค ค

อนี้จะชี้นิต-             ติดำเนียรดำนานสาร
โดยบรรพเบาราณ    ครุครูอันสั่งสอน

ไหว้เทพดาอา-       รักษทั่วทิศาดร
ขอสวัสดิขอพร        ลุแก่ใจดั่งใจหวัง

ทนายผู้คอยความ    เร่งตามได้ส่องเบื้องหลัง
จงเรืองจำรัสทัง      ทิศาภาคทุกพาย

จงแจ้งจำหลักภาพ  อันยงยิ่งด้วยลวดลาย
ให้เห็นแก่ทั้งหลาย  ทวยจะดูจงดูดี

วิเคราะห์:-

ผมจะหยิบยกมาเฉพาะคำที่ไม่นับเป็นคำครุ-ลหุในปัจจุบันนะครับ

คำครุ
 อนี้ [อะ-นี้], ทนาย [ทะ-นาย]  --> สระ อะ

คำลหุ
 ๑. อัน,รัก(ษ) --> สระ อะ มีตัวสะกด
 ๒. แก่,เร่ง --> คำเอก
 ๓. ผู้ --> สระ อู
 ๔. ตาม --> สระ อา มีตัวสะกด
 ๕. ส่อง --> สระ ออ มีตัวสะกด และ ยังเป็น คำเอก ด้วย
 ๖. (ทิ)ศา --> สระ อา
 ๗. ยง,จง --> สระ โอะ มีตัวสะกด
 ๘. ทวย --> สระ อัว มีตัวสะกด

มาถึงตรงนี้ ผมขอสรุปเบื้องต้นเกี่ยวกับคำครุ-ลหุ ในสมัยกรุงเก่าว่า
 ๑. สระ อะ เป็น ครุ ได้
 ๒. คำเอก เป็น ลหุ ได้
 ๓. สระ อู เป็น ลหุ ได้
 ๔. สระ อะ แม้มีตัวสะกด ก็เป็น ลหุ ได้
 ๕. สระ โอะ แม้มีตัวสะกด ก็เป็น ลุห ได้
 ๖. สระ อา, สระ ออ และ สระ อัว ยังไม่แน่ใจ (ต้องรวบรวมข้อมูลเพิ่มเติม)

เปรื่อง
๑๘ มี.ค. ๒๕๕๘  

    ว่าฉันท์ในสมัยกรุงเก่านั้น ครุ ลหุ ส่วนหนึ่งกำหนดโดยการออกเสียงของผู้ขับนั้น (สมัยก่อนสัมผัสความไพเราะด้วยหู โดยการขับและการฟัง) จึงทำให้ ครุ ลหุ แตกต่างจากปัจจุบัน ดังเช่นข้อความตรงนี้

  "เนื้อเรื่องสมุทรโฆษนั้น เป็นการดัดแปลงมาจากสมุทรโฆษชาดก ในปัญญาสชาดก กล่าวคือเป็นชาดกที่มิได้มีอยู่ในพระไตรปิฎก แต่เนื้อหาในเรื่องที่พระราชครูแต่งนั้น แตกต่างไปจากชาดกอยู่บ้าง ทว่าเมื่อสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ทรงแต่ง พระองค์ได้ดำเนินตามปัญญาสชาดกจนจบเรื่อง

คำประพันธ�เสียงหนักเบา (ครุ ลหุ) มิได้กำหนดจากเสียงสระเสียงยาวหรือเสียงสั้นอย่างในชั้นหลัง หากแต่เน้น “หนักเบา”จากเสียง ฉันท์ทั้งหมดนี้ขึ้นเพื่อการอ่านทำนองเสนาะ ที่มีจังหวะจะโคนไพเราะ โดยมีการใช้เลขกำกับจำนวนคำในแต่ละบาทของฉันท์นั้น"

จากลิงค์นี้ครับผม

    คลิก==>สมุทรโฆษคำฉันท์ - วิกิพีเดีย

ต่อมาในขณะที่การเดินทางของภาษาจากอดีตถึงปัจจุบัน ทำให้ ครุ-ลหุ จึงถูกกำหนดโดยมีหลักภาษาที่ชัดเจนเข้ามาเกี่ยวข้อง เพื่อที่จะใช้ ตา สามารถพิจารณาดูได้ง่ายขึ้นนั่นเอง ต่างจากสมัยก่อนที่ใช้ เสียงจริง(หู) เป็นตัวกำนด (เหมือนกลอน ที่สมัยก่อน สระเสียงสั้น สามารถสัมผัสกับสระเสียงยาวได้ และยังมีความไพเราะเช่นกัน)

ผมเห็นด้วยกับคุณหมูครับ เรื่อง ครุ-ลหุ มิได้กำหนดจากสระเสียงยาวหรือเสียงสั้นอย่างในปัจจุบัน
แต่พิจารณาจากความหนัก-เบาของเสียง

ผมได้อ่านเรื่อง "สมุทรโฆษคำฉันท์" เมื่อประมาณปลายปีที่แล้ว
ทีแรกก็คิดว่าจะหาแบบแผนไม่ได้ แต่พอท่าน "คอนพูธน" ชี้ประเด็นเรื่อง "อำ ไอ ใอ เอา"
ผมก็เลยกลับมาอ่านดูอีกรอบ ปรากฎว่าเห็นอะไรชัดขึ้นครับ

วสันตดิลกฉันท์ ๑๔

กรรณาคือกลีบกมลโก-        มลกามแกล้งผจง
ทรงกาญจนกุณฑลยรรยง     มณิพรายพิราราม

นาสาลำยองคือขอคำนวณ    กลควรคือขอกาม
แก้มปรางประโลมรสยำยาม   คนใดต้องก็ติดใจ

ลำขาคือกาญจนกทลี          และลำเพ็ญลำพาลใส
สองนมชชิดวิจิตรใน            อกอาสน์แก้วโฉมเฉลา

(ชุดนี้อ่านยาก ขอเขียนคำอ่านไว้ด้วยนะครับ)

กัน-นา/ คือ-กลีบ/ กะ-มน-ละ-โก           มน-ละ-กา/ มะ-แกล้ง-[ผะ-จง]
ซง-กาน/จะ-[นะ-กุน]/ ทน-ละ-ยัน-ยง     มะ-นิ-พราย/ พิ-รา-ราม

นา-สา/ ลำ-ยอง/ คือ-ขอ-คำ-นวน          กน-ละ-ควน/ คือ-ขอ-กาม
แก้ม-ปราง/ประ-โลม/รด-สะ-ยำ-ยาม       คน-ใด-ต้อง/ ก็-ติด-ใจ

ลำ-ขา/ คือ-กาน/ จะ-นะ-กะ-[ทะ-ลี]       และ-ลำ-เพ็น/ ลำ-พาน-ใส
สอง-นม/ชะ-ชิด/ วิ-จิด-ตระ-ใน              อก-อาด-แก้ว/ โฉม-ฉะ-เหลา

แบบว่า ไหน ๆ สระ โอะ มีตัวสะกด (กมล, มล, กล, รส) ก็เป็นลหุได้ ขออ่านเต็มคำเลยนะครับ

วิเคราะห์:-

คำครุ
 ฉะ (เฉลา) --> สระ อะ

คำลหุ
 ๑. คือ --> สระ อือ
 ๒. ยรร [ยัน] --> สระ อะ มีตัวสะกด
 ๓. ขอ --> สระ ออ
 ๔. คน,อก --> สระ โอะ มีตัวสะกด
 ๕. ใด --> สระ ใอ
 ๖. อาสน์ [อาด] --> สระ อา มีตัวสะกด (แล้วก็เป็น "คำตาย" ด้วย)
 ๗. โฉม --> สระ โอ มีตัวสะกด

สรุป
 ๑. สระ อะ, สระ โอะ แม้มีตัวสะกด ก็เป็น ลหุ ได้ (สรุปไปแล้วก่อนหน้านี้)
 ๒. สระ อือ เป็น ลหุ ได้
 ๓. สระ ออ จะเป็น ลหุ ได้
 ๔. สระ ไอ เป็น ลหุ ได้
 ๕. สระ อา, สระ โอ ยังไม่แน่ใจ (รวบรวมข้อมูลเพิ่มเติม)

เปรื่อง
๑๘ มี.ค. ๒๕๕๘
 

โตฎกฉันท์ 12

ล ล ค ล ล ค        ล ล ค ล ล ค
ล ล ค ล ล ค        ล ล ค ล ล ค

ฤคือท้าวทศจันทร์   วรอรรคอุมา
อรเล่นสุขสา-          ทรถีนพนสณฑ์

ฤคือวิษณุเทพ         วรเสพยอรญ
นิทรแนบนฤมล        ศุภลักษณลักษมี


วิเคราะห์:-

ชุดก็เจอ สระ อือ และ สระ อะ มีตัวสะกด ในตำแหน่งลหุ อีกแล้วครับ

เปรื่อง
๑๙ มี.ค. ๒๕๕๘

   ผมเองเคยสงสัยคำ ครุ ลหุ เช่นกันครับ ตอนที่ผมเขียน "กลบท ตะเข็บไต่ขอน" เพราะในวรรณกรรมศิริวิบุลกิตติ์ ของหลวงศรีปรีชา  (เชื่อกันว่าเป็นวรรณกรรมสมัยอยุธยา) กับพระราชนิพนธ์ของ ร.๓ (สมัยรัตนโกสินทร์) ก็ได้เห็นความแตกต่างของการใช้เช่นกันครับ คือของหลวงศรีปรีชา (อยุธยา) อย่างคำว่า "ให้  เห็น ช่าง รส ชม ทั้ง" ต่างตกในตำแหน่ง ลหุ ได้ทั้งสิ้นน่ะครับ ซึ่งในพระราชนิพนธ์ (รัตนโกสินทร์) กลับใช้ ครุ ลหุ อย่างชัดเจนขึ้นเหมือนในปัจจุบัน

คลิก==>กลบทตะเข็บไต่ขอน

ซึ่งถ้าออกเสียงคำว่า "ให้  เห็น ช่าง รส ชม ทั้ง" ต่างเป็นเสียงสั้นได้ทั้งสิ้นเวลาออกเสียงจริง (ช่าง อาจออกเสียงให้เป็น ชั่ง ได้) หรือคำเสียงยาวบางคำอาจใช้เพื่อรักษาความหมายในการดำเนินเรื่องไว้ แต่ใช้ลีลาของผู้ขับในการออกเสียงช่วยเวลาขับจริงนั่นเอง

อินทรวิเชียรฉันท์ 12 11

ดูรูปนานา                   ดู ปักษาประอรเอียง
ฟังสารสำเนียงเสียง      นุ ประเภทนานา

นางนกและนกผู้           สอง หากรู้เสนหา
จรรจวนโดยภาษา        สัตวเล่นหลากหลายกล
                         อ่านเป็น สัด-วะ หรือ สะ-ตะ-วะ (ถ้าเป็นผมจะอ่านเป็น "สะ-ตะ" โดย รวบ "วะ" ไปชิดกับ "เล่น")

นกผู้ต่างรวงรัง             และประนังกันแข่งขน
เหยื่อป้อนปากเมียตน    และตระเหิรตระหวลกัน


วิเคราะห์:-

คำลหุ
  1. ดู --> สระ อู
  2. ปัก, กัน --> สระ อะ มีตัวสะกด
  3. โดย --> สระ โอ มีตัวสะกด
  4. ต่าง --> คำเอก
  5. ปาก, หาก, หลาก ---> สระ อา มีตัวสะกด
  6. สอง --> สระ ออ มีตัวสะกด

เปรื่อง
๑๙ มี.ค. ๒๕๕๘

ให้  เห็น ช่าง รส ชม ทั้ง

ให้ --> อำ ไอ ใอ เอา
เห็น --> หอ-เอะ-นอ --> เห็น --> สระ เอะ มีตัวสะกด
ช่าง --> คำเอก
รส --> รอ-โอะ-ดอ --> รด --> สระ โอะ มีตัวสะกด
ชม --> ชอ-โอะ-มอ --> ชม --> สระ โอะ มีตัวสะกด
ทั้ง --> ทอ-อะ-งอ ไม้ โท --> ทั้ง --> สระ อะ มีตัวสะกด

ในความเห็นของผม ไม่ใช่ว่าทุกคำจะบังคับอ่านเสียงสั้น แล้วจะไพเราะได้หรอกนะครับ
แต่มันจะต้องมีโครงสร้างที่จะอ่านให้สั้นได้ด้วย

  เช่นนั้นเลยครับผม อาจโดยใช้ตัวสะกดและวรรณยุกต์ต่าง ๆ เข้าช่วย หรือมีหลักอื่นอีก (ซึ่งต้องพิเคราะห์ต่อไป)

คุณหมู...วันนี้ไม่ไหวแล้ว...วันหน้าจะมาลงเพิ่มนะครับ

 เช่นกันครับ รอเก็บเกี่ยวความรู้ครับผม
            :a013:

  อุ๊ย! รีบไปหน่อยครับ

เป็น อินทรวิเชียรฉันท์ ๑๑ นั่นแหละครับ
เหตุเกิดเพราะไป copy ข้อความต้นแบบมาจาก โตฎกฉันท์ 12
มันก็เคยผิดพลาดครับ

ขอบคุณ ท่านคอนพูธน มากครับที่ชี้จุดผิดพลาด

เปรื่อง

โคลงสี่ลีลา ที่ท่านคอนพูธน กล่าวถึงนี่
ผมเคยได้อ่านมาบ้างเป็นบางบท แต่ก็ไม่แน่ใจประเด็นเรื่องเอกไม่ตรง (แต่เอกเกินนี่ มีเป็นเรื่องปกติธรรมดา)

ถ้าท่านคอนพูธนมีตัวอย่าง บทที่เอกไม่ตรงตำแหน่ง
รบกวนหยิบยกมาวางเป็นตัวอย่างสักบทสองบท จะได้ศึกษาร่วมกันต่อไปครับ

ขอบพระคุณล่วงหน้าเป็นอย่างสูง

เปรื่อง