- หลมุขีฉันท์ ๙ -
หลมุขีฉันท์ ๙ (หะละ-มุ-ขี-ฉัน) เป็นฉันท์ที่ตำราฉันทศาสตร์ได้ให้อัตถะไว้ว่า มี ระ คณะ เป็นเบื้องต้น (ร คณะ = ครุ-ลหุ-ครุ)
๑.) รูปแบบของหลมุขีฉันท์ ๙
หนึ่งบท จะมี ๒ บาท
แต่ละบาทจะมีเพียง ๑ วรรคเท่านั้น วรรคละ ๙ พยางค์
หรือเข้าใจง่าย ๆ ว่า ฉันท์นี้ แต่ละบทจะมีเพียง ๒ วรรคนั่นเอง สัมผัสอย่างกลอนสังขลิก ซึ่งท่าน (สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส) แปลงจากคัมภีร์วุตโตทัยมาบัญญัติเป็นฉันท์ไทยไว้ให้ดูเป็นแบบอย่าง จึงนับเป็นฉันท์ที่แปลกดี ดังพระยาอุปกิตศิลปสารกล่าวไว้ในหลักภาษาไทย “ภาคฉันท์ลักษณ์” ว่า “ฉันท์นี้ดำเนินกลอนแปลก คือมีวรรครับ แล้วมีสัมผัสเชื่อมรับแล้วก็มีสัมผัสส่งทีเดียว ไม่มีสัมผัสรอง” (สอบทานทั้งจากตำรา “ฉันท์ศาสตร์” หรือตำรา “ชุมนุมตำรากลอน ฉบับหอสมุดวชิรญาณ” หรือตำรา “ครรภครรลองร้อยกรองไทย” ของกรมศิลปากร และ “จารึกวัดพระเชตุพนฯ ฉบับหอสมุดแห่งชาติ” ล้วนได้ความตรงกันทั้งสิ้น)
๒.) ลักษณะบังคับ ครุ –ลหุ (ดูผังด้านบนประกอบ)
ครุ-ลหุ แต่ละวรรคจะมีลักษณะเหมือนกันทุกวรรค คือ
ครุ-ลหุ-ครุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ครุ ........ ครุ-ลหุ-ครุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ครุ
โดยแต่ละวรรคจะแบ่งจังหวะการอ่านเป็น ๓ - ๖ .......... ๓ - ๖ เหมือนกันทุกวรรค
๓.) ลักษณะการส่งสัมผัส (ดูผังด้านบนประกอบ)
- สัมผัสภายในบท -
คำสุดท้ายของวรรคแรก เชื่อมสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒
- สัมผัสระหว่างบท -
หากแต่งมากกว่า ๑ บท
คำสุดท้ายของบทก่อนหน้า ส่งสัมผัสไปที่คำสุดท้ายในวรรคที่ ๑ ของบทต่อไป
- ตัวอย่างคำประพันธ์ -
- หลมุขีฉันท์ ๙ -
๐ องค์พระขัต/ติยะบรมเชษฐ์ สุดวิเศษ/ ณ นิกระประชา
๐ เป็นประมุขทะนุชนะลุผา- สุขมิอาดุร ณ ธุรการ
๐ ผู้พิบุลย์ ณ คุณะวรญาณ วิทยชาญและจรณะวิสุทธิ์
๐ นับประเสริฐอุดมะ ณ มนุษย์ เทพบุตรนิกระคณะพรหม
............. ฯลฯ .............
(ธรรมานุสสรณ์ : อุบลวรรณ)
- หลมุขีฉันท์ ๙ -
(ต้นแบบ ซึ่งแปลงจากคัมภีร์วุตโตทัย โดยกรมพระปรมานุชิตชิโนรส)
๐ หนึ่งสดับวิณะและรมนา ศัพทะอาทิมธุรประโคม
๐ หนึ่งและฟังปหรณะคะโครม เภริโหมหรทึกะสนั่น
๐ ปราศจากคุณะหิตะมหันต์ โทษอนันต์นิริยภัยะผล
๐ ปัจจุบันนฤคุณะก็ยล ทรัพยะดลขัยะวิจลลาญ
๐ คือจะเปลื้องปละสละธนะสาร เหตุการกยะบุษปะคนธ์
๐ เครื่องวิเลปนะสุจิวิมล อ่าสกนธ์ขจระรสะฉม
๐ หนึ่งจะเสื่อมธนะวุฒิอุดม เหตุสะสมวระวิวิธะพัตถ์
๐ หนึ่งจะเปลืองธนะศิริพิบัติ เหตุจัดรสะวิวิธะโภชน์
๐ หนึ่งจะเปลืองธนะวิธะประโยชน์ เหตุประโมทย์มหุศวะทะทาน
๐ หนึ่งจะป่วยกิจคฤหสถาน สรรพการก็จะบมิกระทำ
๐ หนึ่งผิหญิงจะทฤศนะระบำ คืน ณ ตำบละคฤหะวิกาล
๐ ผัวจะหึงษะจะผรุสะขาน จักประหารภัยะประทุษะทัณฑ์
๐ โทษประการะฉพิธะก็หัน ปัจจุบันประดุจะปริยาย
๐ เบื้องอนาคตะภวะอบาย ภูมิหมายธุวทุคติคลา
๐ ปราชญ์ละเหตุทฤศนะสวนา แห่งมหามหุศวะตระการ
๐ ห่อนจะเห็นคุณะวิบุลสาร สรรพพาลพิปริตคดี
๐ ฉันทพากยะหละมุขี นามกวีวจนะก็ประกาศ
๐ เป็นฉบับคณะวิธุรชาติ โดยนุศาสนะบทะวิถาร ๚ะ ๛
(ฉันทศาสตร์ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส (จารึกวัดพระเชตุพนฯ))
(จารึกไว้อยู่ทิศใต้ ณ เสาพระระเบียงพระอุโบสถชั้นใน ต้นที่ ๖ นับจากพระวิหารพระปัญจวัคคีย์ - พระวิหารพระนาคปรก)
บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
- Black Sword -
(หมู มยุรธุชบูรพา)
•
กลับสู่หน้า สารบัญ ฉันท์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท คลิก