โคลงดั้นจัตวาทัณฑี

     โคลงดั้นจัตวาทัณฑี   หรือ โคลงสี่ดั้นจัตวาทัณฑี  นี้  มีลักษณะคล้ายโคลงดั้นตรีพิธพรรณ ^คลิก เป็นโคลงซึ่งโบราณไม่นิยมเขียนเป็นเรื่องราวแบบเฉพาะ แต่มักแทรกไว้เป็นระยะในโคลงสี่ดั้นต่าง ๆ ทั้งโคลงดั้นบาทกุญชร ^คลิก และโคลงดั้นวิวิธมาลี ^คลิก  ไว้ตามแต่คำและเนื้อความจำเป็นบางช่วงบางตอนเท่านั้น


ลักษณะโคลงดั้นจัตวาทัณฑี (ดูผังด้านบนประกอบ)

      โดยปกติการส่งสัมผัสระหว่างบทของโคลงสี่ดั้นทั้ง ๒ ชนิด (บาทกุญชร และวิวิธมาลี) ที่กล่าวมานั้น    คำสุดท้ายของบทก่อนหน้าจะต้องส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๕ ในบาทที่สองของบทถัดไป     แต่พอเป็น "จัตวาทัณฑี” ก็เลื่อนมาสัมผัสกับคำที่สี่ (จัตวา)  ใน บาทที่สอง แทน เท่านั้นเอง   ดังที่พระยาอุปกิตศิลปสารกล่าวไว้ในตำราไวยากรณ์ภาคฉันทลักษณ์ไว้ว่า  ”โคลงนี้ ท่านแต่งคละไปกับโคลงดั้น ๒ ชนิดที่กล่าวมาแล้ว เพียงเพื่อให้เกิดความสะดวกในการสัมผัสเพียงบางบทเท่านั้น”   อันเกิดจากจังหวะ คำ และเนื้อความที่จำต้องต้องใช้ลักษณะนี้  ซึ่งถือเป็นการยืดหยุ่นอย่างหนึ่งของโคลง  จึงพบเพียงการแทรกไว้เป็นระยะอย่างที่กล่าว  ไม่พบแต่งเป็นเรื่องราวเฉพาะใด ๆ ให้ปรากฏ

      อย่างที่กล่าวไปข้างต้นแล้วว่าโบราณท่านแต่งวางแทรกคละไปกับโคลงดั้นปกติ   ดังนั้น พระยาอุปกิตศิลปสารได้ให้คำอธิบายไว้ว่า  หากปรากฏแทรกไว้ในโคลงดั้นบาทกุญชร  ท่านก็เรียกไว้เป็นพื้นว่า  “โคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี”     หรือหากแต่งแทรกไว้ในโคลงดั้นวิวิธมาลี  ก็เรียกว่า  “โคลงดั้นวิวิธมาลีจัตวาทัณฑี”  เป็นพื้นเอาไว้อย่างนี้  ตามสัมผัสรับดังกล่าวที่มีในโคลงชนิดนั้น ๆ นั่นเอง   ดังตัวอย่างจากวรรณกรรมบางส่วนด้านล่างต่อไปนี้บางส่วนด้านล่างต่อไปนี้

     หมายเหตุ :  ผังด้านบน แสดงไว้แบบโคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี  หากเป็นโคลงดั้นวิวิธมาลีจัตวาทัณฑี ก็ให้มีสัมผัสระหว่างบทเพียงแห่งเดียวเท่านั้น



          ตัวอย่างโคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี บางส่วน
แสดงคำเอก คำโท, คำสร้อย,  คำสัมผัสภายในบท
โดยเฉพาะการรับส่งสัมผัสระหว่างบท  ใน คำที่ ๔  ของบาทที่ ๒  แบบจัตวาทัณฑี

         โคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี
           (โคลงทวาทศราศี : หลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก))

          ๐     จระเข้ดาวเร่เฟื้อย               ฟาดหาง
          พาฬกวัดโบกเห็น                       เหยื่อย้ำ  
          ยาวเหยียดสกนธ์กลาง               อากาศ
          ไฉนไป่ห่วงห้วงน้ำ                      นึกฉงน

          ๐     นักขัตอัศวราชย้าย              เหย่าบท
          จัตุรบาทกลสัง                           กาศห้อ
          อย่างอัศวแมนพยศ                    เหยาะย่อง ขยับแฮ
          เพี้ยงดุรงค์ร้ายล้อ                       แล่นไคล
                                                           (โคลงทวาทศราศี : หลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก))

         โคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี
           (ประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

          ๐     โบราณรีดโหดรื้อ                 ราชนิตดิ์ พู้นพ่อ
          ธรงประพฤทธิยลยิน                    เยี่ยงกี้
          บเพี้ยนบ่แผกผิด                         พจนสาตร สืบแฮ
          กิจกอปชอบนี้นั้น                        หนึ่งเพรง

          ๐     ไป่เว้นวิธีราชทั้ง                   ทศธรรม์ ถ้วนนา
          ประฎิบัติทั่วเลบงบูรรพ์                แบบไว้
          สงเคราะห์อเนกอนรรค์                เนืองนาคะ ราฤา
          สังคฤห์พัษดุ์ไท้ตั้ง                       แต่งสรรค์
                                                             (ประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

          โคลงดั้นบาทกุญชรจัตวาทัณฑี
           (โคลงดั้นนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย : พระยาตรัง)

          ๐     พระจอมธรณิศผ้าย              เผยเข็ญ
          ทรงชี่งทศธรรมเนือง                     เนื่องเลี้ยง
          สิมานครเพ็ญ                              พลอาจ ผจญเอย
          แรงอรินทรเพี้ยงเอื้อง                    ทุ่งผา

          ๐     ปางแสวงกฤษติราชเบื้อง      เบาราณ
          สนุกนิ์ณรงค์ราไชย                       เชี่ยวกล้า
          ชั้นสั่งสุรทวยหาร                          เหิมเสร็จ
          พ้องพหลหน้าห้อม                        แห่หลัง
                                                 (โคลงดั้นนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย : พระยาตรัง)

                     ๐ ----------------------------- ๐

          ตัวอย่างโคลงดั้นวิวิธมาลีจัตวาทัณฑี บางส่วน
แสดงคำเอก คำโท, คำสร้อย,  คำสัมผัสภายในบท
โดยเฉพาะการรับส่งสัมผัสระหว่างบท  ใน คำที่ ๔  ของบาทที่ ๒  แบบจัตวาทัณฑี

          โคลงดั้นวิวิธมาลีจัตวาทัณฑี
           (โคลงดั้นนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย : พระยาตรัง)

          ๐     เสนาพาหุย้าย                  ยาตรพล
          ดาดเครื่องสุรเจรหาญ              แหกหุ้ม
          สะพายดาบดำกล                    กำซาบ
          ออกกะลึงเง้างุ้ม                       ง่ารำ ฯ

          ๐     พิริยพาหนะห้าว               ฮึกหาญ
          สรวมใส่สรนำตรี                      ตรัสห้า
          บ่าแบกสินาดขนาน                  ขนัดโล่ ดั้งแฮ
          ออกชมับอวดกล้าล้าง              ไล่ลุย ฯ
                                                 (โคลงดั้นนิราศตามเสด็จทัพลำน้ำน้อย : พระยาตรัง)


          โคลงดั้นวิวิธมาลีจัตวาทัณฑี
           (ประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

          ๐     ละคู่เขียนล้วนสถิต               สถานทวาร สามเฮย
          ทวารทิศไต้เหนือดู                        ดั่งตั้ง
          โตจีนฉลักปาสาณ                        สึงซึ่ง พหิแฮ
          ข้างละคู่ทั้งสิ้น                              สี่มี

          ๐     แต่ประตูทิศตกแสร้ง              ใส่อุภัย แท่นฤๅ
          ล้วนชาติหินสีนิล                           เนื่องเบื้อง
          บนพื้นลดหลั่นตรัย                        เตรียบเทียบ ละแท่นนา
          สองฟากทวารย้ายเยื้อง                  หย่างปาง
                                                   (ประชุมจารึกวัดพระเชตุพนฯ : กรมพระปรมานุชิตชิโนรส)

          สำหรับโคลงสี่ดั้นจัตวาทัณฑีคงแสดงตัวอย่างไว้ให้เห็นแต่เพียงเล็กน้อยเท่านี้  เนื่องจากต่างจากโคลงสี่ดั้นปกติเพียงนิดหน่อยเท่านั้น

          - Black Sword -
           (หมู มยุรธุชบูรพา)
 
                              
                                    • กลับสู่หน้า สารบัญ โคลง  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอน ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ฉันท์  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท ^คลิก