- คมแฝกฉันท์ ๔๐ -

                คมแฝกฉันท์ ๔๐ หรือ ฉันท์ ๔๐ หรืออัษฎางค์ดุริยาฉันท์ เป็นฉันท์ประดิษฐการเชิงทดลองที่ประดิษฐ์ขึ้นมาโดยคมทวน  คันธนู (ประสาทพร ภูสุศิลป์ธร) โดยท่านคมทวนได้ให้คำอธิบายไว้ในหนังสือกวีนิพนธ์  “กถาจรดปกาศิต (สามแพร่งชีวิตคำฉันท์)”  เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๑ ว่า  “คมแฝกฉันท์ ๔๐ นี้ ใช้ลีลาของวิชชุมมาลาฉันท์  และเติมลหุแทรกลงไปตรงกลางทุกวรรค”

                ด้วยรูปแบบในแต่ละวรรคที่มีคำครุมาก  และคั่นด้วยลหุเพียงหนึ่ง   ทำให้ฉันท์มีลักษณะเข้มแข็งและหนักหน่วงอยู่ในที  เหมือนคมแฝกที่วาดจังหวะเงื้อแล้วฟาดลงมา  นำใช้ครั้งแรกในหนังสือกวีนิพนธ์ กถาจรดปกาศิต (สามแพร่งชีวิตคำฉันท์)   และนำใช้เรื่อยมาในงานประพันธ์อื่นหลังจากนั้นอีกหลายหลาก

๑.) รูปแบบของคมแฝกฉันท์ ๔๐

                หนึ่งบทจะมี ๘ วรรค   วรรคละ ๕ พยางค์    (รวมเป็น  ๔๐  พยางค์ในหนึ่งบท)

๒.) ลักษณะบังคับ ครุ – ลหุ   (ดูผังด้านบนประกอบ)

                ครุ-ลหุ  แต่ละวรรคจะบังคับเหมือนกันทุกวรรค คือ

                ครุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ .................. ครุ-ครุ-ลหุ-ครุ-ครุ

    โดยแต่ละวรรคจะแบ่งจังหวะการอ่านเป็น  ๒+๓  เหมือนกันทุกวรรค


๓.) ลักษณะการส่งสัมผัส  (ดูผังด้านบนประกอบ)

           - สัมผัสภายในบท -

                คำสุดท้ายของวรรคแรก   เชื่อมสัมผัสไปยังคำที่ ๒  ของวรรคที่ ๒
                คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒   ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓
                คำสุดท้ายของวรรคที่ ๕   เชื่อมสัมผัสไปยังคำที่ ๒   ของวรรคที่ ๖
                คำสุดท้ายของวรรคที่ ๖   รับสัมผัสจากคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔
                คำสุดท้ายของวรรคที่ ๖   ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๗

           - สัมผัสระหว่างบท -

                หากแต่งมากกว่าหนึ่งบท
                ให้คำสุดท้ายของบทก่อนหน้า   ส่งสัมผัสไปที่คำสุดท้ายในวรรคที่ ๔  ของบทต่อไป


- ตัวอย่างคำประพันธ์บางส่วน -

                บรรพ ๒
                พ.ศ. ๒๔๗๕ (ร.ศ. ๑๕๐)
                ขุนสมบัติ - พจนา

                "ความลับจะดำมืด               ความชืดจะชินชา
                ด้วยเล่ห์ ณ เวลา                  มองฟ้าสิอาจม
                คนไทยไฉนเล่า                    โง่เง่าและงายงม
                หลงชื่นระรื่นชม                   นานนมนิยมมา

                ต่างเห็นจะเป็นเหยื่อ             เฝ้าเชื่อและบูชิต
                ยิ่งคาดอนาถผิด                   เจ็บจิตอนิจจา
                ฝังปลูกกระดูกผี                   กี่ปีก็เปรมปรา
                โคตรใครจะไคลคลา             ไพร่ฟ้าสิหน้าเซียว

                เหตุการณ์ก็ผ่านก้าว             เร็วราวจรวดวิ่ง
                บางสิ่งและบางสิ่ง                หยุดนิ่งประเดี๋ยวเดียว
                ใครดัดจริตพ่น                     เล่นกลและแก้เกี้ยว
                ใครขุน ณ ทากเขียว             เอาค้ำประเคน...ใคร
                …………….. ฯลฯ ……………..
                                                           (คมทวน คันธนู, กถาจรดปกาศิต (สามแพร่งชีวิตคำฉันท์), ๒๕๓๑)

                ถือเป็นแรกเบิกบทที่ปรากฏขึ้น แสดงลักษณะของครุ ลหุ ที่บังคับลักษณะของฉันท์ ๔๐ นี้
                มีสัมผัสอักษรและสัมผัสสระเป็นระยะเหมือนจะธรรมดาทั่วไป  แต่ความไม่ธรรมดาเริ่มขึ้นเมื่อต่อ ๆ มา นอกเหนือจากส่วนของรูปแบบบังคับแล้ว  ท่านคมทวนใส่ลีลาเฉพาะตัวอันเป็นเอกลักษณ์ไปทีละน้อยในต่อ ๆ มา  

                                ๐--------------------๐

                บรรพ ๓
                หลัง พ.ศ. ๒๕๑๖ (ร.ศ. ๑๙๑)
                พิณสรวง – ปกาศิต

                จำรสกษีรา                          มารดาเพราะด่ำดื่ม
                จำรสมิเคยลืม                      แต่เยาว์กระทั่งใหญ่
                แม่กอดถนอมกก                 อ้อมอกก็อุ่นไอ
                ตาเพ่งระวังภัย                     ปากพร่ำนิทานเผย

                เรื่องแย้คจะฆ่ายักษ์             ชอบนักบ่อยู่นิ่ง
                ชอบใจซะจริงจริง                 ชอบเหลือมิเบื่อเลย
                หมวกแดงกะเด็กน้อย           เงี่ยคอยเพราะคุ้นเคย
                ขากางและคางเกย               ตักแม่จะแผ่มือ

                ต่อด้วยอิสปแซม                  อ้อมแอ้มและอึกอัก
                เล่าซ้ำก็ร่ำซัก                       แม่อืออะอออือ
                อุ้มมา ณ ที่มืด                     ทืดทืดแน่ะถืดทือ
                มองดูสิเด็กดื้อ                      มันลูก(ะ)ตาเหลือง

                จิ้งหรีดกระกรีดไล่                 ลองในประสานนำ
                หิ่งห้อยก็เหินรำ                    ดังเพชรจรัสเรือง
                แสงจันทร์กระจ่างแจ้ง           ดาวแข่งก็คับเคือง
                แม่เล่านิยายเรื่อง                  ตอเต่ากระดองตุง
                …………….. ฯลฯ ……………..
                                                           (คมทวน คันธนู, กถาจรดปกาศิต (สามแพร่งชีวิตคำฉันท์), ๒๕๓๑)

                เป็นที่รู้กันอยู่แล้วว่า  เอกลักษณ์ของท่านคมทวนคือการนิยมเล่นสัมผัสอักษรแบบตกกระทบทอดรับกันไปเรื่อยระหว่างช่วงจังหวะภายในวรรค ใครที่คุ้นเคยกับงานของท่าน  ไม่ว่าในงานประพันธ์ประเภทไหน ๆ ทั้งการสืบทอดและสร้างสรรค์ใหม่  ก็มักจะพบว่าไม่ทิ้งลีลานี้ จนกลายเป็นเรื่องธรรมดาสำหรับท่าน  สำนวนต่อมานี้อย่าง  “พิณสรวง – ปกาศิต”  จึงนอกจากครุ ลหุ ตามรูปแบบที่กำหนดไว้แล้ว  แน่นอน!  ยังมีการเล่นอักษรในคำที่ ๒ และคำที่ ๕ ของในแต่ละวรรคตามสไตล์ของท่านอย่างเป็นระเบียบด้วย  ทำให้น้ำหนักของเสียงเวลาอ่านจริงแน่นหนักขึ้นอีกอักโขเลยทีเดียว  

                                ๐--------------------๐

               มิใช่ครูก็เหมือนครู

               คือผู้จะชูผืน                           ธงยืนสะบัดยาว
               ด้วยแรงคุแฝงราว                   โถมร่างจะสร้างรอย
               ถือนำ ณ ตำนาน                    ร่ำขานและรอคอย
               ไป่เคลื่อนคละเลื่อนคล้อย       หรือใคร่คระไห้ครวญ

               กี่พ่ายก็ "นายผี"                      คนนี้แหละอยู่เหนือ
               -ชัยชี้เพราะพลีเชื้อ                 เผาไหม้และให้มวล
               แสงสร่างสว่างใส                   อุ่นไอและอุ่นอวล
               ด้วยซัดอสัตย์สวน                  โดยใจและใฝ่จริง

               สมสร้าง ณ ทางซึ่ง                 ซ่านซึ้งสมองเสพ
               คับคั่งจะสังเขป                      คำเอื้อก็เหลืออิง
               เป็นครูเสมอครู                       แด่ผู้จะพักพิง
               ซึมซ่านผสานสิง                     ชื่นชูเพราะบูชา

               เดือนเพ็ญผิว์เด่นภพ               สาดสบสว่างสรวง
               เพ็ญเดือนเสมือนดวง              วิญญาณและปัญญา
               ส่องพราวอะคร้าวพลี              รังสีมิสร่างซา
               เป็นศรีกวีสา-                         -มารถที่จะมี-แท้!
                                                            (คมทวน คันธนู, (เรียงถ้อยขึ้นร้อยถัก, ๒๕๔๑))

                มาถึงสำนวน  “มิใช่ครูก็เหมือนครู”  นี้ ซึ่งแต่งคารวะต่อนายผี (อัศนี  พลจันทร์) ถือว่าจัดเต็มครับ ทุกอย่างที่กล่าวมา ถูกนำมาใช้หมด  ครุ ลหุ ตามรูปแบบ / การเล่นอักษรระหว่างคำที่ ๒ และ ๕ ของแต่ละวรรค  และสิ่งที่เพิ่มเข้ามาจากสองอย่างที่กล่าวมาก่อนหน้า  คือการเพิ่มการเล่นสัมผัสสระแทรกเข้าไปในคำที่ ๒ และคำที่ ๔  ภายในแต่ละวรรคของทุกวรรค  ยกเว้นเฉพาะวรรคที่ ๒ และวรรคที่ ๖ (อาจเพราะไม่ต้องการให้เกิดภาวะสัมผัสเกินล้นเกร่อ เพราะสองวรรคนี้มีการรับสัมผัสจากวรรคหน้าอยู่แล้ว) ทำให้ลื่นไหลขึ้นอีกมากเลย


                ที่สุด

                • ที่สุดมนุสสา                     ล้นหล้าทะลักหลาม
                เพิ่มกลและผลกาม              รอบค่าย ณ ข่ายเครือ
                ต่างหลงทะนงเหล่า              ใจเจ้าก็จางเจือ
                มากลายละม้ายเกลือ           ข้นแค่นแหละแสนเค็ม

                น้ำใจเลาะไหลจาก               แรงอยากทะยานยื่น
                แผ่พาดขนัดผืน                    เต็มตาเพราะบ่าเต็ม
                แข่งขันกระสันข่ม                 ใครล้มก็เถือเล็ม
                มุ่งแข่งจะแย่งเข็ม-                มุ่งสอดกะทอดเศียร

                งัดอัตตะกวัดโอ่                    งัดโมหะแกว่งเหมือน
                -หนึ่งเพื่อจะเหนือเพื่อน         เหนือผลก็ทนเพียร
                ทนเพื่อจะเหนือผู้                  เลียนรู้มิรู้เรียน
                หิวหื่นซะคลื่นเหียน               หื่นหิวละลิ่วหวัว

                โลภ-หลงก็คงล้อม-               เผาหลอมละลายโลก
                ทุกส่วนน่ะล้วนโศก               มืดมนแหละหม่นมัว
                แหงนหน้าจะหาใน                แสงใสก็มัวซัว
                เหลือกล่าวเพราะเขลากลัว     ฉานฉายประกายชุม
                                                           (คมทวน คันธนู, (จตุรงคมาลา, ๒๕๔๖))

                แถมสำนวน  “ที่สุด”  นี้ไว้ให้อ่านเล่นอีกสักสำนวนหนึ่ง ซึ่งเป็นหนึ่งในหลาย ๆ สำนวนกับลูกเล่นทั้งหลายที่นำใช้อย่างเป็นระเบียบ แต่ว่า  ยัง ยังไม่พอเท่านั้น ยังเล่นได้อีก


                อหังการ์มหากาพย์

                เสียงชมประสมเชียร์             ผัวเมีย-ประสาหมา
                ใครต้านประสานตา              เห่าเสียงประเปรี้ยงแซง
                หางสั่นประชันสวน               ทั่วถ้วนประสงค์แทง
                ฟืดฟาดประกาศแฝง             โชว์เขี้ยวประเดี๋ยวคุ้ม

                เมียผัวสลัวภาพ                    ลูกหาบสลอนหิ้ว
                เนืองนองสนองนิ้ว                -ชี้ใช้ไสวชุม
                'ครับท่าน' สนานทั่ว              หอนรัวเสมือนรุม
                ถ่มเศษเสลดสุม                    สัตว์ป่าสวาปาม

                ผัวเมียเฉลี่ยมอม                   เมา, ล้อมฉลองลาย
                โลภซ้อนฉะอ้อนสาย             ตาสาดฉกาจทราม
                เห่อเหิมเฉลิมเหี้ยม                เงินเทียมฉนวนทาม
                ซ้ำสั่งฉมังสาม                      -หาวแลบแฉลบไหล

                เสียงชมผงมชัวร์                   เมียผัวผงาดแผ่
                เสียงเทินเผอิญแท้                สำนึกผนึกใน
                ชัดลึกผนึกเหลิง                   สำเริงผจัญไร
                ขอจงผจงไข                         คำขานผจานเขียน ฯ
                                                           (คมทวน คันธนู, สยามรัฐสัปดาห์วิจารณ์ ๒๕๔๗ ฉบับที่ ๔๐)

                สำหรับสำนวนนี้  อหังการ์มหากาพย์  เป็นฉันท์ ๔๐ ที่เรียกกันว่า  อัษฎางค์ดุริยา หรือ อัษฎางค์ดุริยาฉันท์ ๔๐  เป็นการร้อยเรียงเสียงทั้งแปด  สำนวนนี้ท่านคมทวนนอกจากใช้ลักษณะเฉพาะตัวที่ได้กล่าวมาข้างต้นทั้งหมดแล้ว  สิ่งที่เล่นลูกเล่นเพิ่มเข้ามาอีก คือ  แต่ละบททั้งแปดวรรค ใช้คำ  ลหุ  คำเดียวกันทั้งสิ้น เช่น บทแรกใช้ลหุคำว่า  ประ  ตลอดทั้งบท บทสองใช้ลหุคำว่า  ส(ะ)  ทั้งบท  บทที่สาม ฉ(ะ)  บทที่สี่ คำว่า ผ(ะ)   อันเป็นระเบียบตลอดสิ้นสำนวน   นับเป็นฉันท์กลบทที่น่าสนใจทีเดียว  (เห็นโครงร่างอันซับซ้อนแบบนี้แล้ว  สมกับที่ท่านคมทวนใช้คำว่า  มหากาพย์  จริง ๆ  ชวนนึกถึงเรื่องราวมหากาพย์ต่าง ๆ เลย (มหากาพย์ = เรื่องราวความซับซ้อน ยิ่งใหญ่ ยาวนาน เกี่ยวข้องตัวละครมากมาย อย่างมหากาพย์สตาร์วอร์ส มหากาพย์รามายณะ))

                ทั้งหมดทั้งมวลสำหรับฉันท์ ๔๐ นี้ บังคับเพียงตำแหน่งครุ ลหุ และสัมผัสนอกตามผังเท่านั้น  ส่วนอื่นเป็นลูกเล่นชวนเล่นของท่านคมทวนเล่าสู่กันฟังเฉย ๆ  บางคนอาจคุ้นเคยอยู่แล้ว  ใครชอบเล่นแบบไหนก็แล้วแต่ชอบครับ ส่วนผมชอบแค่จังหวะและลีลาสัมผัสอักษรเท่านั้นก็เพลินใจแล้วครับผม

บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
- Black Sword -
(หมู มยุรธุชบูรพา)
 
                              
                                    • กลับสู่หน้า สารบัญ ฉันท์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอน ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท ^คลิก