ร่ายดั้น

      ร่ายดั้น  ร่ายแบบนี้ก็นิยมแต่งกันมากเช่นกันนับแต่อดีตถึงปัจจุบัน

    ๑.  รูปแบบของร่ายดั้น   (ดูผังด้านบนประกอบ)

          ร่ายดั้น   - อนึ่งร่ายดั้นนั้น  บทหนึ่งจะมีกี่วรรคก็ได้  แต่ส่วนมากจะมี ๕ วรรคขึ้นไป  แต่ละวรรคจะมี ๕ คำเป็นพื้น  ตลอดไปทุกวรรคจนจบ (อาจมากหรือน้อยกว่านี้ได้บ้างนิดหน่อย)       และ ๔ วรรคท้ายช่วงจบบทนั้น  ให้นำบาทที่ ๓ และบาทที่ ๔  ของโคลงสี่ดั้น ^คลิกมาปิดท้ายในการจบท้ายบทเสมอ (ในส่วนนี้หากเกรงสับสนก็เพียงดูให้เป็นตามผังร่ายที่แสดงไว้เท่านั้นเอง)

    ๒.  การรับ-ส่ง สัมผัส

            การรับส่งสัมผัสระหว่างวรรคของร่ายดั้นนั้น  คำสุดท้ายของวรรคหน้า  ส่งสัมผัสสระไปยังคำที่  ๑  ๒  หรือ ๓  คำใดคำหนึ่งก็ได้ของวรรคต่อไป

            และคำที่ส่งและรับสัมผัสกันระหว่างวรรคนั้น  ต้องส่งและรับด้วยคำชนิดเดียวกัน   คือ   หากส่งด้วยคำสุภาพ (ไม่มีรูปวรรณยุกต์) ก็ต้องรับด้วยคำสุภาพ   หากส่งด้วยคำรูปวรรณยุกต์เอกก็ต้องรับด้วยคำเอก   และส่งด้วยคำรูปวรรณยุกต์โทก็ต้องรับด้วยคำโท   เชื่อมกันเสมอไปเช่นนี้จนจบ

    ๓.  คำสร้อย  

            คำสร้อยของร่ายดั้นนั้น  เป็นอย่างสร้อยโคลง ^คลิก ทั่วไป  หรือจะเติมแทรกสลับระหว่างวรรคทุกวรรคไปก็ได้


ตัวอย่างคำประพันธ์
(ที่เน้นสีน้ำเงินตัวเอน คือ  ส่วนจบบทที่ปิดท้ายด้วยบาทที่ ๓ และบาทที่ ๔ ของโคลงสี่ดั้นดังกล่าวมาแล้ว)

           - ร่ายดั้น -
              (ลิลิตดั้นสดุดีบ้านบางระจัน  : พระยาอุปกิตศิลปสาร)

                หนค่ายบ้านบางระจัน  พลันทราบข่าวกองทัพ  นับมากกว่าคราก่อน  จึงผ่อนปรนปรึกษากัน  สรรนายแท่นเป็นนายใหญ่  คุมไพร่เป็นกองกลาง  ทางปีกขวานายทองเหม็น  พันเรืองเป็นปีกซ้าย  แยกย้ายพลเท่ากัน  ปันเป็นกองละสองร้อย  ต่างคนต่างคล้อยเคลื่อนทัพ  รวมสรรพหกร้อยคน  ล้วนพลถืออาวุธ  ปืนคาบชุดคาบศิลา  ชาวบ้านหามาให้  ทั้งแย่งได้จากไพรี  นอกนั้นมีอาวุธสั้น  ครั้นเดินทัพถึงที่  สะตือสี่ต้นโดยปอง   ณ ริมคลองบางระจัน  พลันเห็นพม่ามาตั้ง   ยั้งอยู่ฟากฝั่งใต้  ให้ตั้งรับฟากเหนือ  เนืองแน่น  ต่างฝ่ายยิงโต้แย้ง  ยุทธ์กัน ฯ

           - ร่ายดั้น -
             (อาทิตย์ถึงจันทร์ : เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์)

           ศรีสิทธิพิเศษสิทธิ์  จตุริทธิบาท   อวยอำนาจอำนรรฆ  ผลักแผ่นผาเป็นผง  ปลงแผ่นดินเป็นด้าว  น้าวแผ่นน้ำมาน้อม  ห้อมเวหาให้เหิน  เชิญเมืองฟ้ามาฝัน  เกลื่อนกันดารเมืองดิน  สยามินทร์แมนสรวง  ปวงประชาหน้าชื่น  ทิวารื่นรมณีย์  ราตรีเริงรมยา  กรุงเทพมหานคร  อมรรัตนโกสินทร์  เลิศระบิลระเบง  ลือละเวงว่อนหล้า  ต่างมาค้ามาขาย  ตวงตังวายเวียงตน  จนประชาหน้าชืด  มืดหม่นมัวทั่วเมือง  ระเคืองระคายคัน  อันตรายากาศ  พินาศผ่านอรรณพ  พิภพพิราลัย  หายหทัยไทยขาดด้าว  ร้าวร้าวระริกรัว  ความกลัวเข้าครอบกรุง  อำรุงอุรารัฐ  อัตคัดอุราราษฎร์  อำนาจอำนวยเนือง  กินเมืองกันหมักหมม  สะสมอภิสิทธิ์  ไพร่ผิดติดตะราง  ขุนนางกินตำแหน่ง  ผิดแต่งตั้งเป็นถูก  ลูกเมียเข้าเนียนัว  ครอบครัวเข้าครอบครอง จองผูกขาดราชกิจ  ทำผิดให้เด็กเห็น  เด็กเป็นว่าเด็กปลอม  เด็กผอมว่าเด็กพี  เด็กดีกลับดุด่า  เด็กซื่อว่าเด็กซน  จนเกิดเหตุหฤโหด  ผีโขมดเข้ามาเมือง  ฟ้าเหลืองตะวันเลือด  เดือนเดือดดาวดิ่งดับ  ไทยขับไทยเข่นฆ่า  ป่าช้าประชาชน  จลาจลประจัญบาน  จักจารจดแค้นคั้น  โคลงดั้นบาทกุญชร  เชิงประกาศ  ยาตรบาทย่างย้ำไว้  อย่าวาย ฯ

           - ร่ายดั้น -
              (ลิลิตดั้นมาตาปิตุคุณคาถา  : พระยาอุปกิตศิลปสาร)

                บรรดาทรัพย์ใด ๆ  ในส่วนข้างบิดา  หรือมาจากชนนี  ผู้อารีปกครอง  ทรัพย์ทั้งสองนี้ไว้  เพิ่มเติมให้เจริญ  เกินของเก่าขึ้นไป  ด้วยมีใจผูกพัน  ว่าสรรพ์ทรัพย์นี้ไซร้  จักได้แก่บุตรเรา  ผู้จักเนาสืบวงศ์  ให้ดำรงอยู่นาน อนึ่งมารดาบิดา ปรารถนาจักให้  บุตรได้รับความดี  ปรานีคอยแนะนำ  ลูกเอ๋ยทำอย่างนี้  จงหลีกลี้อย่างนั้น  สู้อดกลั้นทุกข์ยาก  ทนลำบากสั่งสอน  เมื่อตอนบุตรเติบใหญ่  ใฝ่จิตต์มัวเมาไป  ในภรรยาผู้อื่น  ดึกดื่นยังไม่กลับ  ซับทราบเรื่องเคืองขุ่น  ครุ่นจิตต์คิดอาดูร  ดาลเดือด  ด้วยห่วงฤเว้นข้อน  อกตน ฯ

           - ร่ายดั้น
             (กรมพระปรมานุชิตชิโนรส : จารึกวัดพระเชตุพนฯ)

           ศรีศุภสุนธรสวัสดิ  พิพัทธพิพิธคุณ  วิบุลยบุญญาธฤก  อธึกทั่วธาษตรี  ศรีอโยทธเยศภพ  สบแขวงแคว้นแผ่นสยาม  งามพระสาศนอุฬาร  ปานปางบุบผบุรินทร์  บดินทราโศกราช  รังเร่อมสาศนอำรุง  ผดุงชินบุตรสุทธเพศ  พรหมจรรเยศพฤทธิเพียร  เรียนรศธรรม์คัณฐธูร  ภูลพิธทัศวิปัศนา  ศีลสมาธิญาณยิ่ง  สึกษาสิ่งสามสมรรถ  เจรอญจรูญจรัดโอภาษ  พ่างภาณุมาศสรัทกาล  งานสาศนูปถำพก  ยกยอศักดิส่ำสงฆ์  องคอดิศวรทำนุก  ปลุกพิริยะผองผนวดสร้าง  ปล้างบรปักษทกเบื้อง  เปลื้องหาญห้ามขามยศ   .......ฯลฯ.......   ทวีวุทธิคุณอาจิณ  ถวิลกุศลศีลทาน  ทวารตรัยเตรียบสุจริต  รังเรขกิจศุกธรรม์  รังสรรค์สรรพสิ่งสวัสดิ์  รังสฤษดิรัตนตรัยประนาม  รังรักตามชิโนวาท  สัทธรรมสาศนเสาวนา  ศรัทธาสรณะตรัยพิธ  สถิตย์สัมมาทฤษฎี  เสถียนเบญจศีละธำรงค์  จำนงอุโบสถสมาจาร  จำแนกทานเนืองนิตย์  จำนองจิตรภาวนา  ตฤกตราหาเช่นชอบ  ตริตรองระบอบสัตยธรรม์  เขตรขันธนฤภัยพาน  พูนสุข   ลือตระหลบหล้าอ้าง  เอิกเขษม ฯ

อ้างอิง
- ไวยากรณ์ไทย ภาคฉันทลักษณ์ : พระยาอุปกิตศิลปสาร
- ประชุมลำนำ ประมวลตำรากลอนกานต์ โคลงฉันท์ : หลวงธรรมาภิมณฑ์ (ถึก จิตรกถึก)

          บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
          - Black Sword -
           (หมู มยุรธุชบูรพา)
                              
                                    • กลับสู่หน้า สารบัญ ร่าย  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอน ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ฉันท์  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท ^คลิก