ข้อความน่ารู้จากพระไตรปิฎก : ๒๑.อินทรีย์ ๒๒ มีอะไรบ้าง ?

โคลงสามดั้น

  ๑.อินทรีย์คือธรรมเลิศ
บรรเจิดกิจเฉพาะเจ้า
จะมอบใครให้เร้า........................ไม่หนา

  ๒."ตา"ยอดในการดู
"หู"คอยฟังแน่ไซร้
การจะแทนเน้นได้.......................ห่อนเลย

  ๓.เผย"อินทรีย์สองสอง"
ตรองแยกหมวดแบ่งห้า
"อายะฯ"มวลคล้องคว้า.................เกี่ยวพัน

  ๔."ภาวะ"ครัน"ชาย,หญิง"
"ชีวิต"จริงเปรียบแล้
สภาพแบ่งครองแจ่มแท้...............แน่นอน

   ๕."เวท์นา"คลอนใจซาน
พานมิสุข,ทุกข์รับรู้
อุเบกขาค้ำจู้.......................นิ่งเฉย

  ๖.เคย"หมวดพละ"จัด
"เพียร,ศรัทธา"เก่งกล้า
"สติ,ปัญญา"ก้าวหน้า................."สมาธิ์"

  ๗.พา"โลกุตฯ"สัจจ์ธรรม
นำนบธรรมเลิศพ้น
ญาณหกถึงดั้นด้น......................อร์หันต์

  ๘.อินทรีย์ครันประกอบ
ตอบ"จักขุนฯ"ส่องกล้อง
"ปสาทตา"ล้วนจ้อง....................รับสี

  ๙."โสตินทรีย์"รับเสียง
เคียงรูปธรรมเช่นแล้
"ปสาทโสต"แจ้วแท้......................เยี่ยมฟัง

  ๑๐.ดัง"ฆานินทรีย์"จับ
รับกลิ่นหลายพลุ่งฟุ้ง
"ปสาทฆานะ"ช้อยคลุ้ง......................แน่วดม

  ๑๑.สม"ชิวหินทรีย์"ตรอง
ลองรสหลากรับสิ้น
"ปสาทชิวฯ"ลิ้มชิ้น......................รสหลาย

  ๑๒.กายยอด"กายินทรีย์"
กิจมีรับจับต้อง
"ปสาทกาย"แย้มคล้อง.....................ลูบคลำ

  ๑๓.พร่ำ"อิตถินทรีย์"แจง
แสดงออกหญิงชอบพริ้ง
หญิง"อิตถีฯ"คล้อยนิ้ง....................มุ่งงาม

  ๑๔.นาม"ปุริสินทรีย์"
บุรุษมีแกร่งถ้วน
"ปุริสฯ"รูปกล้าล้วน....................แม่นชาย
 
  ๑๕.กราย"ชีวิตินทรีย์"
ยอดรักษ์ดีชีพพร้อย
ชีวิตมวลถ้วนถ้อย......................รูป,นาม

  ๑๖.ตาม"มนินทรีย์"ใจ
จิตใสครันรอบรู้
อารมณ์,นามแล้จู้.......................หลากหนอ

  ๑๗.จ่อ"สุขินทรีย์"ไว
ใจเวท์นาสุขยิ้ม
นามรูปแจงแย้มพริ้ม....................สบาย

  ๑๘.ปราย"ทุกขินทรีย์"คาด
ปราศสบายทุกข์ท้น
เวทนาล้นพ้น.......................ทุกข์ตรม

  ๑๙.รมย์"โสมนัสสินทรีย์"
จิตดคใจรื่นกล้า
เวทนาฟุ้งหล้า.....................ชอบสม

  ๒๐.จม"โทมนัสสินทรีย์"
มิกิจพาโศกเศร้า
เวทนาด้อยเคล้า......................จิตเสีย

  ๒๑.เยีย"อุเปกขินทรีย์"
มีกิจวางนิ่งแล้ว
สุข,ทุกข์หายแผ้วแคล้ว......................จิตวาง

  ๒๒.ทาง"สัทธินทรีย์"ไกล
ในศรัทธาเชื่อถ้อย
เด่นนามธรรมน้อมคล้อย..................สิ่งควร

  ๒๓.ชวน"วิริยินทรีย์"
พากเพียรมีมุ่งท้น
มิย่อหรือท้อด้น....................สิ่งตรอง

  ๒๔.ประคอง"สตินทรีย์"
มีมากทันรอบรู้
สติครันต้องสู้...................ช่วยตน

  ๒๕.ผล"สมาธินทรีย์"
มีกิจรวมแน่แท้
"เอกัคฯ"จิตแจ้งแปล้....................หนึ่งเดียว

  ๒๖.เปรียว"ปัญญินทรีย์"ไว
ปัญญาใสกิจกล้า
ไตรลักษณ์จริงแจ่มจ้า......................ไม่หลง

  ๒๗.ทรง"อนัญญะฯ"พา
"โสตาญาณฯ"ชัดแจ้ง
โลกุตฯตัดยั้นแย้ง...................อกุศล

  ๒๘.ดล"อัญญิยทรีย์"ชิด
"โสตาฯ"กิจเพิ่มคล้อง
อร์หัตญาณค้ำจ้อง................สัจพา

  ๒๙."อัญญาตาฯ"เจาะชัด
อริยสัจเสร็จแล้ว
จึงเสร็จกิจกล้าแผ้ว.....................นิพพาน

  ๓๐.ชาญอินทรีย์สองสอง
ตรอง"วิปัสฯ"มุ่งหน้า
อร์หัตผลก้าวคว้า....................จบงาน ฯ|ะ

แสงประภัสสร

หน้าต่อ อินทรีย์ ๒๒ มีอะไรบ้าง?

ที่มา : วิภังค์ อภิธัมปิฎก ๓๕/๕๔๓
พระไตรปิฎกฉบับสำหรับประชาชน หน้า ๑๑๕

อินทรีย์=ธรรมที่เป็นใหญ่ในหน้าที่ของตน เช่น ตาเป็นใหญ่ในการเห็น ,หูเป็นใหญ่ในการฟัง จะทำหน้าที่แทนกันไม่ได้ อินทรีย์มีองค์ประกอบอยู่ ๒๒ อย่าง แยกเป็นหมวดใหญ่ ๕ หมวด
หมวด ๑.อายตนะ
 ๑)อินทรีย์คือตา -จักขุนทรีย์ ๒)อินทรีย์คือหู-โสตินทรีย์ ๓)อินทรีย์คือจมูก-ฆานินทรีย์ ๔) อินทรีย์คือลิ้น- ชิวหินทรีย์ ๕)อินทรีย์คือกาย-กายินทรีย์ ๖)อินทรีย์คือใจ-มนินทรีย์
หมวด ๒.ภาวะ
๗)อินทรีย์คือหญิง-อิตถินทรีย์ ๘)อินทรีย์คือชาย-ปุริสินทรีย์ ๙)อินทรีย์คือชีวิต-ชีวิตินทรีย์
หมวด ๓.เวทนา
๑๐)อินทรีย์คือสุข-สุขินทรีย์-สุขกาย ๑๑)อินทรีย์คือทุกข์-ทุกขินทรีย์-ทุกข์กาย ๑๒)อินทรีย์คือโสมนัส-โสมนัสสินทรีย์-สุขใจ ๑๓)อินทรีย์คือโทมนัส-โทมนัสสินทรีย์-ทุกข์ใจ ๑๔)อินทรีย์คืออุเบกขา-อุเปกขินทรีย์-เฉยๆ ไม่ทุกข์ไม่สุข
หมวด ๔.พละ
๑๕)อินทรีย์คือความเชื่อ-สัทธินทรีย์ ๑๖)อินทรีย์คือความเพียร-วิริยินทรีย์ ๑๗)อินทรีย์คือความระลึกได้-สตินทรีย์ ๑๘)อินทรีย์คือ ความตั้งใจมั่น-สมาธินทรีย์ ๑๙)อินทรีย์คือ ปัญญา-ปัญญินทรีย์
หมวด ๕.โลกุตตระ
๒๐)อินทรีย์คือ อัธยาศัยที่มุ่งบรรลุมรรคผลของผู้ปฏิบัติ-อนัญญตัญญัสสามีตินทรีย์ ๒๑)อินทรีย์คือ การตรัสรู้สัจจธรรมด้วยมรรค-อัญญินทรีย์ ๒๒)อินทรีย์ของพระอรหันต์ผู้ตรัสรู้สัจจธรรมแล้ว-อัญญาตาวินทรีย์
เอกัคฯ=เอกัคคตา มีอารมณ์เป็นหนึ่งเดียว

(ขอบคุณเจ้าของภาพจาก อินเทอร์เน๊ต)