สุขกมลจนดนู                 อยากจะกู่ "วู้ห์" ตะโกน
ด้วยประสบพบโผอน       โดนสเปคเฉกประสงค์

เนตระคมผมก็ขลับ          แวววะวับน่าประจง-
จูบนลาฏนาถอนงค์          เกศะเหน่งเหม่งวิไล

ผิวอล่องฉ่องสะอาด         โฉมพิลาศบาดหทัย
ทำตะลึงอึ้งอะไป             ปานไถงในนภา

ขอประกาศต่อนิกร           นวลสมรนี่น่ะข้า ฯ
มาดจะเป็นภรรยา            ใครก็อย่ามาระราน

หากมิเชื่อกันล่ะไซร้          เดี๋ยวเถอะได้หัวกระบาล
แตกยะเยินเกินประมาณ     ด้วยสนับมือประเคน

ศรีเปรื่อง
๓ มิ.ย. ๒๕๕๖

ปล.

โผอน (ผะ-โอน) = น้องหญิง
ไถง (ถะ-ไหง) = ตะวัน
วะวับ จาก วับวับ
อึ้งอะ จาก อึ้งอึ้ง
ยะเยิน จาก ยับเยิน

ผังฉันทลักษณ์ศรีประเทือง ฯ ครับ   

เรียน ท่านกรกช

แฮ่ ๆ ท่านกรกช อย่าเรียกครูเลยนะครับ
จริง ๆ เรื่องทฤษฎีเขียนนี่ผมไม่แม่นเท่าไหร่หรอกนะครับ
แต่บังเอิญตอนเด็ก ๆ ผมเคยประกวดอ่านฉันท์ จึงพอรู้จังหวะและท่วงทำนองของฉันท์อยู่บ้าง

ข้อ ๑. สัมผัสซ้ำ
จริง ๆ แล้วฉันท์ที่มาจากชมพูทวีปเดิม กำหนดเฉพาะ ครุ-ลหุ ไม่ได้กำหนดสัมผัส แต่พอมาถึงไทย ก็ค่อย ๆ เพิ่มความยากขึ้นทีละนิด ๆ จนกลายมาเป็นฉันท์ที่มีลักษณะสัมผัสอย่างในปัจจุบัน
ทีนี้ฉันท์มีข้อห้ามเกี่ยวกับสัมผัสซ้ำหรือเปล่า ขอตอบว่าเมื่อก่อน "ไม่มี" แต่ตอนนี้ไม่แน่ใจว่า มีใครเพิ่มเติมเข้าไปหรือเปล่า (จริง ๆ แค่หา ครุ-ลหุ ให้ลงตัวก็แทบกระอักแล้วครับ)

ตัวอย่าง

ยังมีกษัตริย์นิษธราษฎร์   นลราชสมัญญา
ลือฃามพระนามนลนรา-    ธิปทั่วไผทศรี   (วสันตดิลก)

ที่มา: พระนลคำฉันท์

ข้อ ๒. เสียงท้าย
อันนี้ไม่ก็ไม่แน่ใจครับ แต่จากการสังเกตุพบว่า

วรรคที่ ๑ มีเกือบทุกเสียง
วรรค ๒, ๓ และ ๔ มักอยู่รูปสามัญ (เสียงสามัีญ หรือ จัตวา) แต่ผมก็มีแอบใช้เสียง โท และ ตรี ที่ท้ายวรรค ๒ และ ๓ อยู่บ้าง มันก็พอเอื้อนได้นะครับ แต่ไม่เพราะเท่าไหร่
และไม่ค่อยนิยมคำตายที่เสียงท้าย เพราะเวลาอ่านจะเอื้อนไม่ไป (แต่ก็มีให้เห็นอยู่บ้างครับ)
(เวลาผมแต่ง ผมมักอ่านไปด้วย ถ้าเอื้อนไม่ได้ ก็จะหาคำใหม่ จนเจอคำที่ลงตัวที่สุดครับ)

ตัวอย่าง

ตรึกเสร็จก็ตรัสสั่ง    กิจดังมนานุสร
เสนาพลากร          สุมนัสก็จัดปัน     (อินทรวงศ์)

ที่มา: พระนลคำฉันท์

แต่ มาณวกฉันท์ จะแปลกกว่าเพื่อนหน่อย เท่าที่สังเกตุผมพบว่า คำท้ายของบท (วรรค ๘) จะเป็นรูปสามัญเกือบทั้งหมดครับ ส่วนวรรคอื่น ๆ โดยเฉพาะ ๑, ๒, ๓ และ ๕ เห็นเกือบทุกเสียง

ตัวอย่าง

วาสรหนึ่ง    ถึง ณ กระท่อม
อันธุลิห้อม   ริมมรคา
จึ่งนรนาถ    ราชภริยา
สู่ ณ สภา    พักวรกาย

ที่มา: พระนลคำฉันท์

จริง ๆ ยังมีฉันท์ประเภท ๓ วรรค เช่น มาลินี ๑๕, สัททุลลวิกกีฬิต ๑๙ แล้วก็ อีทิสัง ๒๑ ซึ่งผมไม่ถนัดครับ (แต่จากที่สังเกตุ คำท้ายจะมีรูปสามัญทั้งสามวรรคครับ)

ข้อ ๓. คำตาย (ก บ ด)
แม้เสียงของคำตายจะสั้นกว่าคำเป็น แต่มีตัวสะกดจึงเป็น ครุ ครับ
ทุกคำที่มีตัวสะกดเป็น ครุ
คำที่ไม่มีตัวสะกดอาจเป็น ครุ หรือ ลหุ ขึ้นกับลักษณะเสียง ถ้ายาวเป็น ครุ ถ้าสั้นเป็น ลหุ (พวก อะ อุ อิ อึ ฤ)

ข้อ ๔. น่ะ จ๊ะ ไม่ห้าม ใช้ได้ แต่ควรจะเหมาะสมกับบริบทของงานครับ


ไม่ทราบผมตอบคำถามท่านกรกชครบถ้วนรึเปล่าครับ


ศรีเปรื่อง
๔ มิ.ย. ๒๕๕๖

ปล.

หากมีท่านใดเห็นว่า สิ่งที่ผมแถลงไปไม่ถูกต้อง อย่ารีรอที่จะชี้แนะและท้วงติงกันนะครับ

มีพยานแล้ว ว่าเสียง โท ที่ท้ายวรรค ๒ อาจทำได้ (แต่ ตรี ยังหาไม่พบครับ)

เสวกมาตย์อาจจะทราบยุบล      วุฒิกลเจ็ดถ้วนล้วนประพฤติต้อง
ตามคติอภิปรายก็หลายลบอง     ถูกทำนองหกสัตย์นุวัต์วิธี        (เวตาฬียชาติฉันท์)

ที่มา: ชุมนุมตำรากลอน ฉบับ หอพระสมุดวชิรญาณ

ที่นำมาเป็นฉันทมาตราพฤติ (โปรดอย่าถามว่าอ่านอย่างไร เพราะอ่านไม่เป็นเหมือนกันครับ  )

ศรีเปรื่อง
๔ มิ.ย. ๒๕๕๖

มีที่ปรากฎเสียงเอก ที่วรรค ๓ ด้วยครับ

วรรคหนึ่งวรรคสามอัก-       ษรห้าสดวกดี
วรรคสองกับวรรคสี่            กำหนดหกอักษรแสดง

ที่มา: ประชุมลำนำ (ถึก จิตรกถึก)

ที่นำมามิใช่ฉันท์จริง ๆ ครับ แต่เป็น ลำนำ ๑๑ เทียบอินทรวิเชียรฉันท์ โดยในตำรากล่าวว่า มีระเบียบอย่างฉันท์ แต่ไม่ได้กำหนดครุ-ลหุ ซึ่งก็แปลว่า น่าจะนำมาใช้เทียบเคียงกับฉันท์ได้ครับ

จะสังเกตุพบว่า วรรคที่ ๑ และ วรรคที่ ๒ ไม่สัมผัสกัน
(งานของกวีแทบทุกท่านที่แต่งฉันท์ยาว ๆ จะปรากฎ ลักษณะเช่นนี้ในบางบท เข้าใจว่าเป็นตำหนิที่พอรับได้ครับ)

ศรีเปรื่อง
๕ มิ.ย. ๒๕๕๖

 
เยี่ยมเยี่ยมมะเลืองมอง สองตาจ้องคลองวิถี
เยี่ยมยุทธกาพย์กวี     หาใครมีมาเทียบเทียม
ได้เป็นความรู้ยิ่ง        ประหนึ่งสิ่งมากค่าหลาย
ได้ทราบจนกลับกลาย  เป็นกวีศรีนิพนธ์
ขอบคุณท่านสอนสั่ง   เป็นเช่นดั่งทางถนน
เดินง่ายไม่ทุกข์ทน    กราบกมลด้วยวันทา
๛นักเดินทาง๛