โคลงสามดั้น

          โคลงสามดั้น  มีกำหนดพื้นฐานคล้ายโคลงสามสุภาพ^คลิก  เพียงแต่ปลายบาทสามนั้นรวบเป็นคำโทคู่  และวรรคสุดท้ายให้มีคำเพียงสองคำ (ซึ่งโคลงสามสุภาพมีสี่คำ)

๑)  บาทคณะ และจำนวนคำ  (ดูผังประกอบ)

                โคลงสามดั้น  บทหนึ่งมี ๓ บาท  ดังนี้
                         บาทที่ ๑  มีหนึ่งวรรค  มีจำนวนคำ ๕  คำ
                         บาทที่ ๒  มีหนึ่งวรรค  มีจำนวนคำ ๕  คำ
                         บาทที่ ๓  มี  ๗  คำ   แบ่งเป็นสองวรรค  คือ วรรคหน้า ๕ คำ   วรรคหลัง ๒ คำ

                หมายเหตุ  :  สำหรับคำมูลที่เป็นลหุแท้  เช่น  ขบวน  แสดง  พิรุธ  โพยม  สามารถนับเป็น ๑ คำ หรือ ๒ คำก็ได้  ตามแต่ใจผู้แต่ง  


๒)  คำสัมผัส  (ดูผังประกอบ)

                โคลงสามดั้น  ภายในบท  มีสัมผัสบังคับ ๒ แห่ง  คือ
                  -  คำที่ ๕  ของบาทที่หนึ่ง  ส่งสัมผัสสระไปยังคำที่ ๑ ,๒ หรือ ๓   ของบาทที่สอง
                  -  คำที่ ๕  รูปโทของบาทที่สอง  ส่งสัมผัสสระไปยังคำที่ ๕  รูปโทของบาทที่สาม (หรือบางกรณีอนุโลมเลื่อนมาสัมผัสรูปโทคำที่ ๔ ก็ได้)  เช่น

                              ๐  ถิ่นเคยครองครื้นครึก
                              ข้าศึกเหยียบย่ำเข้า
                              จักออกวิ่งทิ้งเหย้า ....................... อย่างไร
                                                                                      (ลิลิตดั้นสดุดีบ้านบางระจัน)

๓)  คำเอก  คำโท

                โคลงสามดั้น  ในหนึ่งบทกำหนดตำแหน่งบังคับให้มีคำที่มีรูปเอก  และ  คำที่มีรูปโท  ไว้อย่างละ  ๓  แห่ง  ดังนี้  (ดูผังประกอบ)
                         บาทที่ ๑   (ไม่บังคับเอกโท)
                         บาทที่ ๒   คำที่ ๔ เป็นคำเอก   คำที่ ๕ เป็นคำโท
                         บาทที่ ๓   คำที่ ๒ กับ ๖  เป็นคำเอก   คำที่ ๔ กับ ๕  เป็นคำโท

                หมายเหตุ  :  ตำแหน่งบังคับคำเอก  สามารถใช้คำตายแทนคำเอกได้  เช่น

                              ๐  เราฤๅแกลนเกรงหนี
                              เห็นทียอมบ่ได้
                              เหตุเพื่อนเรานี้ไซร้ ........................ อวดหาญ
                                                                                      (ผืนแผ่นไผทนี้ล้ำ แหล่งคุณ)

** การบังคับตำแหน่ง เอก-โท   ไว้แต่ละวรรคเช่นนี้ในโคลง  ก็เพื่อทำให้โคลงเกิดน้ำหนักเสียงในจุดนั้น ๆ  ซึ่งไม่ต้องการเสียงสามัญ  ทำให้เกิดเสียงเอก โท ตรี สลับกันไปอย่างมีระดับ ฉะนั้น ผู้เขียนโคลงควรดึงจุดนี้ออกมาประยุกต์ใช้เพื่อสร้างเสน่ห์ให้โคลง


    ๓.๑  การใช้เอกโทษ-โทโทษ
                รายละเอียดเรื่องคำเอกโทษ  คำโทโทษที่ใช้ในโคลง  คลิกอ่านได้ ที่นี่ ^คลิก


อนึ่ง     ในการวางรูปแบบการเขียนโคลงสามดั้นนี้  ผู้เขียนสามารถเขียนเรียงต่อเนื่องกันไปเป็นบันทัดเดียวก็ได้   คือ

                     ๐  ทรัพย์สินในสำนัก     ขวักไขว่เข้าเก็บค้น     ใครจักให้เข้าปล้น     เปล่าดาย
                     ๐  ลูกสาวสายสุดรัก     เคยฟูมฟักใฝ่เฝ้า     ใครจักยอมให้เย้า     หยาบหยาม
                                                                                      (ลิลิตดั้นสดุดีบ้านบางระจัน)

                หรืออาจวางอย่างที่เห็นนี้ก็ได้  คือ

                        

                              ๐  ทรัพย์สินในสำนัก .................. ขวักไขว่เข้าเก็บค้น
                              ใครจักให้เข้าปล้น ....................... เปล่าดาย


  ตัวอย่าง   คำประพันธ์โคลงสามดั้น  (แสดงคณะ  คำเอก  คำโท  คำสัมผัส)

                              เนเมียวสีหบดี ............................ เดิมทีนึกว่าน้อย
                         จึงส่งพลห้าร้อย .............................. รีบคลา
                              งาจุนหวุ่นนำทัพ ........................ กลับถูกไทยไล่มล้าง
                         ตีแตกแยกย้ายคว้าง ...................... ไขว่หนี
                                                                                      (ลิลิตดั้นสดุดีบ้านบางระจัน)

                              ดังคชสารเมามัน ....................... ใครยั่นเธอยิ่งซ้ำ
                         หมายแผ่บุญให้ล้ำ .......................... เยี่ยงเพรง
                              บรรเลงเกียรติอโนรธา ................ ประกาศมาก่อนกี้
                         หมายมั่นในครั้งนี้ ............................. มุ่งเทียม
                                                                                      (ผืนแผ่นไผทนี้ล้ำ แหล่งคุณ)


สัมผัสระหว่างบท

                โคลงสามดั้น  ในกรณีแต่งมากกว่า ๑ บทขึ้นไป  มักมีการร้อยโคลง  หรือสัมผัสระหว่างบท คือ  คำสุดท้ายของบทก่อนหน้า   ส่งสัมผัสสระไปยังคำที่ ๑ ,๒ หรือ ๓ ในบาทแรกของบทต่อไป  เช่น                    

                              เนเมียวสีหบดี ........................ เดิมทีนึกว่าน้อย
                         จึงส่งพลห้าร้อย ........................... รีบคลา
                              งาจุนหวุ่นนำทัพ ...................... กลับถูกไทยไล่มล้าง
                         ตีแตกแยกย้ายคว้าง .................... ไขว่หนี
                              ทีหลังเยกินหวุ่น ....................... ยกรุ่นสองเพิ่มซ้ำ
                         ไทยกลับตีแพ้ช้ำ ........................... ชอกมา
                              คราสามติงจาโบ ...................... ตำแหน่งโตกว่ากี้
                         ยกไพร่พลครั้งนี้ ............................ นับทวี
                              ล้วนฝีมือเข้มแข็ง ...................... แต่กลับแพลงเพลี่ยงพล้ำ
                         ไทยประจญจ้วงจ้ำ ........................ แตกกระจาย
                              นายทัพเห็นทวยหาญ ............... แตกฉานมาทุกครั้ง
                         จัดทัพมิได้ยั้ง ................................. หยุดรอ
                              สุรินทร์จอข้องรับ ...................... นำทัพพันเศษเต้า
                         เป็นสี่คราวก้าวเข้า ........................ แข่งรณ
                                                                                      (ลิลิตดั้นสดุดีบ้านบางระจัน)

โคลงสามดั้น  ในวรรณกรรมต่าง ๆ  มักใช้แต่งร่วมกับคำประพันธ์ประเภทอื่น ๆ เช่นโคลงสองดั้น  โคลงสี่ดั้น  ร่ายดั้น  จะเห็นได้ในวรรณกรรมประเภทลิลิตดั้นต่าง ๆ
 
          บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
          - Black Sword -
           (หมู มยุรธุชบูรพา)

                              
                                    • กลับสู่หน้า สารบัญ โคลง  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอน ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ฉันท์  ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท ^คลิก
                                    • กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท ^คลิก