
- จปลาวัตรฉันท์ ๑๖ -
จปลาวัตรฉันท์ ๑๖ (จะ ปะ ลา-วัด-ตระ-ฉัน) เป็นฉันท์ที่ตำราฉันทศาสตร์ได้ให้อัตถะไว้ว่า มี นะ คณะแต่หน้า ๔ อักษร (น คณะ = ลหุ-ลหุ-ลหุ)
๑.) รูปแบบของจปลาวัตรฉันท์ ๑๖
หนึ่งบท จะมี ๓ วรรค
วรรคแรกมี ๘ พยางค์ ........... วรรคสองมี ๔ พยางค์
วรรคสุดท้ายมี ๔ พยางค์
(รวมเป็น ๑๖ พยางค์ ในหนึ่งบท)
๒.) ลักษณะบังคับ ครุ –ลหุ (ดูผังด้านบนประกอบ)
ครุ-ลหุ แต่ละวรรคจะมีลักษณะ คือ
ลหุ-ครุ-ครุ-ครุ-ลหุ-ลหุ-ลหุ-ครุ ................ ลหุ-ลหุ-ครุ-ครุ
ลหุ-ครุ-ครุ-ครุ
โดยแต่ละวรรค จะแบ่งจังหวะการอ่านเป็น
๒ - ๒ - ๔ .................. ๔
๔
๓.) ลักษณะการส่งสัมผัส (ดูผังด้านบนประกอบ)
- สัมผัสภายในบท -
คำสุดท้ายของวรรคแรก เชื่อมสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๒
ส่วนวรรคที่สามเป็นอิสระ
- สัมผัสระหว่างบท -
หากแต่งมากกว่า ๑ บท
ให้คำสุดท้ายของบทก่อนหน้า ส่งสัมผัสไปที่คำสุดท้ายในวรรคที่ ๑ ของบทต่อไป
- ตัวอย่างคำประพันธ์ -
- จปลาวัตรฉันท์ ๑๖ -
๐ ก็เมื่อ /พราหมณ์เฒ่า /ธ จรลี ............ กะพระสองศรี
ลุทางกลางไพร
๐ พระพี่น้องอ่อนพระหฤทัย ............... บ่มิสดใส
สลดแรงโรย
๐ ละห้อยไห้หวนอุระระโหย ................ ก็เพราะพราหมณ์โบย
ระบมบาทา
๐ ประจวบจวนแสงพระสุริยา .............. จะละลับลา
มะเมื่อมมัวมน
๐ ก็แซ่เสียงสัตว์ ณ พนะสณฑ์ ............. สุระคำรณ
และร้องก้องไพร
๐ วิเวกวังเวงหทัยะใน ......................... วะวะหวั่นไหว
วะวาบวนเวียน
๐ ชราตาเฒ่า ธ มิละเพียร ................... ธุระจวนเจียน
ก็จักพักนอน
๐ ธ เข้าจูงหน่อวรบวร ......................... และก็พันกร
กะกิ่งพฤกษา
๐ และเฒ่าครรไลบ่มิละรา ................... ธ ก็ขึ้นมา
ณ คาคบพลัน
๐ ก็ผูกผ้าเปลปะทะกะกัน ................... บ่จะเหหัน
รึหกตกไป
๐ ธ เหนื่อยเมื่อยอ่อนอุระหทัย ............. ละก็หลับใหล
บ่รู้ร้อนรน
................. ฯลฯ .................
(มหาชาติคำฉันท์ : ฉันท์ ขำวิไล)
- จปลาวัตรฉันท์ ๑๖ -
๐ เสด็จดับขันธสละไป .................. ภวะสุกใส
จะสบมืดมน
๐ พระองค์ทรงญาณพระทศพล .... อดิยศยล
อนาวรญาณ
๐ ประทานเทศน์ธรรมะพิศดาร ..... รุจิชัชวาล
ณ ต้นกลางปลาย
๐ จรัสรุ่งเรืองรุจิพะพราย ............... พหุพรรลาย
สุคตครรไล
๐ ประชาสัตว์สบ สกละไก- .......... ว ล หมองไหม้
มนัสสงสาร
๐ อนึ่งสาวกอริยญาณ ................. มละชั่วฉาน
สมุจเฉทคลา
๐ อนาคามี อรหะ สา- ................. ว ก บรรดา
บ่โศกเสียใจ
๐ เพราะมีปัญญาวินิจฉัย ............. และวิจักขณ์ใน
สภาพสังขาร
๐ อุบัติแล้วกลับประลัยะลาญ ....... อวสานกาล
เสมอหน้ากัน
................. ฯลฯ .................
(วิสาขะบูชาคำฉันท์ : ว.ช. ประสังสิต)
- จปลาวัตรฉันท์ ๑๖ -
(ต้นแบบ ซึ่งแปลงจากคัมภีร์วุตโตทัยโดยนายฉันท์ ขำวิไล)
๐ แถลงในธรรมจตุรปรา- ................. กฏะด้วยสา
ระอรรถอันหลาย
๐ ก็คืออ่อนเอื้อจะอภิปราย .............. พจะสัตย์หมาย
ประโยชน์แก่กัน
๐ และรู้ข่มจิตต์จริตะผัน .................. สละโทษอัน
มิชอบชวนใจ
๐ ประกอบด้วยขันติคุณะไกร ........... กิจะใดใด
บ่ทอดท้อถอย
๐ ฤ เขากล่าวแกล้งผรุสะถ่อย .......... บมิตอบถ้อย
แถลงร้าวราน
๐ จะทุกข์เวทนานะขณะพาน .......... ฤ จะฟุ้งสร้าน
บสิ้นขันตี
๐ อนึ่งเจิดจาคะมนะปรีดิ์ ................ สละสิ่งมี
กะผู้ควรปัน
๐ ประโยชน์ให้ด้วยสุมนะฉัน- ......... ทะก็ผูกพัน
จะเพิ่มพูนผล
๐ แสดงโดยเบื้องบทยุบล ............... จตุธรรมยล
ก็เยี่ยงบรรยาย
๐ ฆราวาสสงเคราะห์มนะหมาย ...... ปฏิบัติกาย
และวาจาใจ
๐ สุธรรมถ่องแท้พจนะไข ............... ก็จะทรงไว้
มิเว้นวายวัน
๐ ประสพเสริมศุขจิรนิรัน ................ ด ร สิทธิ์สรร
พะสุดพรรณนา ฯ
(ฉันทศาสตร์ : ฉันท์ ขำวิไล)
บ้านกลอนน้อยลิตเติลเกิร์ล
- Black Sword -
(หมู มยุรธุชบูรพา)

•
กลับสู่หน้า สารบัญ ฉันท์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กาพย์ คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กลอน คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลง คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน ร่าย คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน กลอนกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องเรียน โคลงกลบท คลิก •
กระโดดสู่ห้องศึกษา ภาพโคลงกลบท คลิก