(ต่อหน้า ๑๒/๑๔) ๘.วิภังค์

[ย] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่ วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยโอฆะก็มี, ที่วิปปยุตจากโอฆะก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่มีมรรคเป็นอารมณ์ก็มี (๒) ที่มีมรรคเป็นเหตุก็มี (๓) ที่มีมรรคเป็นอธิบดีก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
[ร] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่วิปปยุตจากโอฆะแต่เป็นอารมณ์ของโอฆะก็มี, ที่วิปปยุตจากโอฆะและไม่เป็นอารมณ์ของโอฆะก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เกิดขึ้นก็มี (๒) ที่ยังไม่เกิดขึ้นก็มี (๓) ที่จักเกิดขึ้นแน่นอนก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
[ล] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่เป็นอารมณ์ของโยคะก็มี, ที่ไม่เป็นอารมณ์ของโยคะก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นอดีตก็มี (๒) ที่เป็นอนาคตก็มี (๓) ที่เป็นปัจจุบันก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
[ว] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยโยคะก็มี, ที่วิปปยุตจากโยคะก็มีวิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑)วิญญาณขันธ์ที่มีอดีตธรรมเป็นอารมณ์ก็มี (๒) ที่มีอนาคตธรรมเป็นอารมณ์ก็มี (๓) ที่มีปัจจุบันธรรมเป็นอารมณ์ก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
[ศ] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่วิปปยุตจากโยคะแต่เป็นอารมณ์ของโยคะก็มี, ที่วิปปยุตจากโยคะและไม่เป็นอารมณ์ของโยคะก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นภายในตนก็มี (๒)ที่เป็นภายนอกตนก็มี (๓)ที่เป็นภายในตนและภายนอกตนก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
[ษ] วิญญาณขันธ์ หมวดละ ๑-๑๐
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๑ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยผัสสะ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒ ได้แก่
วิญญาณขันธ์ที่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี, ที่ไม่เป็นอารมณ์ของนิวรณ์ก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๒) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๓) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ต่อไป หมวดละ ๔- ๑๐ ก็เหมือนที่ผ่านมา
อุภโตวัฑฒกวาร จบ

(ต่อหน้า ๑๓/๑๔) ๘.วิภังค์

พหุวิธวาร =หมวดละมากอย่าง
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๗ ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศลก็มี (๒) ที่เป็นอกุศลก็มี (๓) ที่เป็นอัพยากฤตก็มี (๔) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๕) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๖) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๗) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๗ อีกหมวดหนึ่ง ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนาก็มี (๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนาก็มี (๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนาก็มี (๔) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๕) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๖) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๗)ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
ฯลฯ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๗ อีกหมวดหนึ่ง ได้แก่
(๑) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๒) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๓) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๔) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๕) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๖) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๗) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๒๔ ได้แก่
~เพราะจักขุสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๒) ที่เป็นอกุศล (๓) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
~เพราะโสตสัมผัสเป็นปัจจัย
(๔) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๕) ที่เป็นอกุศล (๖) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
~เพราะฆานสัมผัสเป็นปัจจัย
(๗) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๘) ที่เป็นอกุศล (๙) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
~เพราะชิวหาสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑๐) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๑๑) ที่เป็นอกุศล (๑๒) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
~เพราะกายสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑๓) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๑๔) ที่เป็นอกุศล (๑๕) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
~เพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑๖) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๑๗) ที่เป็นอกุศล (๑๘) ที่เป็นอัพยากฤต จึงมี
(๑๙) จักขุวิญญาณ (๒๐) โสตวิญญาณ (๒๑) ฆานวิญญาณ (๒๒) ชิวหาวิญญาณ (๒๓) กายวิญญาณ (๒๔) มโนวิญญาณ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละ ๓๐ ได้แก่
~เพราะจักขุสัมผัสเป็นปัจจัย (๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๒) ที่เป็นรูปาวจร (๓) ที่เป็นอรูปาวจร (๔) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะโสตสัมผัสเป็นปัจจัย
(๕)วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๖) ที่เป็นรูปาวจร (๗) ที่เป็นอรูปาวจร (๘) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะฆานสัมผัสเป็นปัจจัย
(๙)วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๑๐) ที่เป็นรูปาวจร (๑๑) ที่เป็นอรูปาวจร (๑๒) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะชิวหาสัมผัสเป็นปัจจัย
 (๑๓)วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๑๔) ที่เป็นรูปาวจร (๑๕) ที่เป็นอรูปาวจร (๑๖) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะกายสัมผัสเป็นปัจจัย
 (๑๗) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๑๘) ที่เป็นรูปาวจร (๑๙) ที่เป็นอรูปาวจร (๒๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย
(๒๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกามาวจร (๒๒) ที่เป็นรูปาวจร (๒๓) ที่เป็นอรูปาวจร (๒๔) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
(๒๕) จักขุวิญญาณ (๒๖) โสตวิญญาณ (๒๗) ฆานวิญญาณ (๒๘) ขิวหาวิญญาณ (๒๙) กายวิญาณ (๓๐) มโนวิญญาณ
วิญญาณขันธ์ = หมวดละมากอย่าง ได้แก่
~เพราะจักขุสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๒) ที่เป็นอกุศล (๓) ที่เป็นอัพยากฤต (๔)ที่เป็นกามาวจร (๕) ที่เป็น
รูปาวจร (๖) ที่เป็นอรูปาวจร (๗) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี

(ต่อหน้า ๑๔/๑๔) ๘.วิภังค์

~เพราะโสตสัมผัสเป็นปัจจัย
(๘) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๙) ที่เป็นอกุศล (๑๐) ที่เป็นอัพยากฤต (๑๑) ที่เป็นกามาวจร (๑๒) ที่เป็นรูปาวจร (๑๓) ที่เป็นอรูปาวจร (๑๔) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะฆานสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑๕) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๑๖) ที่เป็นอกุศล (๑๗) ที่เป็นอัพยากฤต (๑๘) ที่เป็นกามาวจร (๑๙) ที่เป็นรูปาวจร (๒๐) ที่เป็นอรูปาวจร (๒๑) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะชิวหาสัมผัสเป็นปัจจัย
 (๒๒) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๒๓) ที่เป็นอกุศล (๒๔) ที่เป็นอัพยากฤต (๒๕)ที่เป็นกามาวจร (๒๖) ที่เป็นรูปาวจร (๒๗) ที่เป็นอรูปาวจร (๒๘) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
 ~เพราะกายสัมผัสเป็นปัจจัย
(๒๙) วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๓๐) ที่เป็นอกุศล (๓๑) ที่เป็นอัพยากฤต (๓๒)ที่เป็นกามาวจร (๓๓) ที่เป็นรูปาวจร (๓๔) ที่เป็นอรูปาวจร (๓๕) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
~เพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย (๓๖)วิญญาณขันธ์ที่เป็นกุศล (๓๗) ที่เป็นอกุศล (๓๘) ที่เป็นอัพยากฤต (๓๙) ที่เป็นกามาวจร (๔๐) ที่เป็นรูปาวจร (๔๑) ที่เป็นอรูปาวจร (๔๒) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ จึงมี
(๔๓) จักขุวิญญาณ (๔๔) โสตวิญญาณ (๔๕) ฆานวิญญาณ (๔๖) ชิวหาวิญญาณ (๔๗) กายวิญญาณ (๔๘) มโนวิญญาณ                         
วิญญาณขันธ์ = หมวดละมากอย่าง อีกหมวดหนึ่ง ได้แก่
~เพราะจักขุสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๑๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
~เพราะโสตสัมผัสเป็นปัจจัย
(๑๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๑๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๑๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๑๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๑๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๑๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๑๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๑๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๑๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๒๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
~เพราะฆานสัมผัสเป็นปัจจัย
(๒๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๒๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๒๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๒๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๒๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๒๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๒๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๒๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๒๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๓๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
~เพราะชิวหาสัมผัสเป็นปัจจัย
(๓๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๓๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๓๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๓๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๓๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๓๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๓๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๓๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๓๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๔๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
~เพราะกายสัมผัสเป็นปัจจัย
(๔๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๔๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๔๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๔๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๔๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๔๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๔๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๔๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๔๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๕๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี
~เพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย
(๕๑) วิญญาณขันธ์ที่สัมปยุตด้วยสุขเวทนา (๕๒) ที่สัมปยุตด้วยทุกขเวทนา (๕๓) ที่สัมปยุตด้วยอทุกขมสุขเวทนา จึงมี (๕๔) วิญญาณขันธ์ที่มีธรรมภายในตนเป็นอารมณ์ก็มี (๕๕) ที่มีธรรมภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๕๖) ที่มีธรรมภายในตนและภายนอกตนเป็นอารมณ์ก็มี (๕๗) ที่เป็นกามาวจรก็มี (๕๘) ที่เป็นรูปาวจรก็มี (๕๙) ที่เป็นอรูปาวจรก็มี (๖๐) ที่ไม่นับเนื่องในวัฏฏทุกข์ก็มี (๖๑) จักขุวิญญาณ (๖๒) โสตวิญญาณ (๖๓) ฆานวิญญาณ (๖๔) ชิวหาวิญญาณ (๖๕) กายวิญญาณ (๖๖) มโนวิญญาณ             
นี้เรียกว่า วิญญาณขันธ์
พหุวิธวาร จบ
อภิธรรมภาชนีย์ จบ

อภิธรรมปิฎก : ๙.วิภังค์ (อายตนวิภังค์ แจกอายตนะ ๑๒)

ภการวิปุลลาฉันท์ ๓๒/กาพย์ทัณฑิกา

    ๑.ขอน้อมพระพุทธ์เจ้าอรหันต์..................ตรัส์รู้ซิครันตนุตน
ทรงมีพระคุณแก่นฤชน................................ชี้ทางลิทุกข์พหุผลาญ

    ๒."อายตนะ......วิภังค์"เชื่อมปะ......จิตกับโลกพาน
มีแจงสามดั้น...."สุตตันต์ภาฯ"กราน...."อภิธรรมฯ"ชาญ...."ปัญหาปุจฯ"แล

    ๓.สุตตันฯพระสูตรแจงสิสะพาน.................ทางเชื่อมประสานอายตน์ฯแล้
สิบสองสิข้องใน,พหิแฉ..................................ทำให้ปรุรู้สึกหทยา

    ๔."จักขายะฯ"เอย......ตารู้รูปเปรย......ตาไม่เที่ยงนา
มีแต่ทุกข์เด่น....เน้นเป็นอนัตตา....มีแปรผันกล้า....ธรรมชาติดล

    ๕."รูปายะฯ"สิ่งเห็นนิรเที่ยง.........................เป็นทุกข์เจาะเสี่ยงแน่,อนตน
"โสตายะฯ"หูยินเหมาะเจาะล้น.......................ไม่เที่ยง,อนัตตาสุขะไร้

    ๖. "สัททายะฯ"ชิน.......เสียงที่ได้ยิน......ไม่เที่ยง,ทุกข์ไว
"ฆานายะฯ"เอ่ย....จมูกเปรยดมใกล้....ทุกข์แปรเปลี่ยนได้....หาใช่อนัตตา

    ๗."คันธายะฯ"กลิ่นดมพหุทุกข์...................ไม่เที่ยงและรุกเปลี่ยนทะลุหนา
"ชิวหายะฯ"ลิ้นรู้รสะกล้า...............................ไม่เที่ยงแปรปรุเสมอ

    ๘."รสาย์ตนะฯ".......รสที่ลิ้มดะ......ไม่เที่ยง,ทุกข์เปรอ
"กายายะฯ"ชู....รู้สัมผัสเออ....กายไม่เที่ยงเจอ....มิใช่ของตน

    ๙."โผฏฐัพพ์ยะฯ"สิ่งที่เจาะกระทบ..............สัมผัสมิจบเที่ยงปะทะยล
ใจรู้"มนายาตนะฯ"ดล....................................ใจหาซิทุกข์,เที่ยงจิรเผย

    ๑๐."ธัมมาย์ตนะ"......ธรรมารมณ์ปะ......อารมณ์เกิดเอย
ธรรมไม่เที่ยงแท้....ใจแน่ทุกข์เปรย....อนัตตาเอ่ย....แปรเปลี่ยนธรรม์ดา

    ๑๑.แจงอายะฯตามโดย"อภิธรรมฯ"..............สิบสองแนะนำเกิดปะทุหนา
"จักขายะฯ"ตาเชื่อมกะ"ปสาฯ".........................อาศัยซิยาตรกับ"มหะภูฯ"

    ๑๒.รูปที่เห็นไม่ได้......กระทบได้ไซร้......คนเคยเห็นอยู่
บ้างมิเห็นเอย....เผยกระทบพรู....เรียกหลายอย่างกรู...."จักขุนทรีย์"..แล

    ๑๓."รูปายะฯ"รูปใดพหุสี..............................เห็นได้และชี้พบระดะแฉ
อาศัยมหาภูฯปะทุแล้.......................................บางครั้งมิเห็นแต่ลุกระทบ

    ๑๔."โสตายะฯ"ใด......มีประสาทไซร้......อาศัยมหาฯพบ
รูปไม่เห็นแต่....แน่กระทบครบ....คนไม่เห็นจบ....แต่หูยังฟัง

    ๑๕."สัททายะฯ"อาศัยก็"มหาฯ".....................ไม่เห็นเจาะนาแต่ภวยั้ง
เสียงนั้นกระทบได้สุตะดัง................................เสียงกลองตะโพนก็ประโคม

    ๑๖. เสียงมนุษย์หรือ.......อมนุษย์ครือ......เสียงอื่นใดโลม
อิง"มหาภูฯ"....กรูไม่เห็นโฉม....แต่กระทบโจม....คนเคยฟังเอย

    ๑๗."ฆานาฯ"จมูกพร้อมสิประสาท.................รูปนั้นก็พลาดเห็นซิจะเอ่ย
สามารถกระทบได้เจาะเซาะเผย......................ดมกลิ่นตะไม่เห็นนิรใด

    ๑๘."คันธายะฯ"รู้.......กลิ่นผ่านจมูกชู......จิตเกิดรู้ไข
"ชิวหายะฯ"ลิ้น....เห็นสิ้นไม่ได้....แต่กระทบไซร้....เช่นเคยลิ้มลอง

    ๑๙.รู้รส"รสายาตนะฯ"หนา...........................ผ่านลิ้นเจาะว่าอุระครอง
กายแน่วสิ"กายายตะฯ"ส่อง.............................มีพร้อมประสาทอิงกะ"มหาฯ"

    ๒๐.รูปเห็นไม่ได้......แต่กระทบไว.....เคยถูกต้องพา
"โผฏฐัพพะ"นั้น....พลันไม่เห็นนา....แต่กระทบมา....เรียก"กายธาตุ,กาย"

    ๒๑.บ่อเกิด"มนายาตนะฯ"นำ........................จิตรู้และจำได้มหิกราย
รับรู้สิอารมณ์เจาะกระจาย..............................เป็นเหตุประชุมเกิดรู้พหุเผย

    ๒๒.รูป,เสียง..เกิดจริง......จิตไม่รู้ดิ่ง......ธรรมไม่รวมเอย
สิ่งเกิดทางตา....พาไม่เกิดเอ่ย....หูเช่นกันเปรย....จิตไม่รวมใด